سفر با معماری: پیامبر خدا (ص) در نخستین روز ورود به مدینه به ساختن مسجدی پرداخت که نخستین تجربه ی جمعی اعراب در معماری بود. حضرت رسول (ص) در حقیقت طراح مسجد و به عبارتی ناظر و همکار در معماری آن محسوب می شوند، زیرا ایشان با دستان مبارک خود، خطی بر روی زمین به صورت مستطیل کشیدند و حد مسجد را تعیین کردند. با یک نیزه و یک خط به تقسیم زمین به مکانی برای زیستن (خانه اش در کنار مسجد) و فضایی برای نیایش به تعبیری، زندگی مادی و معنوی را با هم توأم ساخت و دین و دنیا را با هم مرتبط کرد و مرکزیتی مقدس برای برپایی و شکل گیری شهری اسلامی و مذهبی فراهم ساخت. امروز می خواهیم با چیدانه سری بزنیم به این شاهکار و سرچشمه ی معماری اسلامی و با ویژگی های معمارانه ی آن بیشتر آشنا شویم. با ما همراه شوید…
در طول 14 قرن اخیر، معماری مدینه به عنوان مهم ترین شهر مسلمانان جهان بعد از مکه، پا به پای این شهر رشد و گسترش داشته اما همواره، ساخته ها و سازه های این شهر میزان و معیار معماری اسلامی بوده اند. اکنون مدینه النبی، با معماری شاخص مساجدش که برخی حتی به دست خود پیامبر ساخته شده اند مشهور است؛ خاصه مسجد قبا، مسجد شجره و مسجد النبی. با ساختن مسجد النبی، شهر مدینه تحولی عظیم یافت به طوری که علاوه بر پیدایی یک کانون اجتماع و حضور گسترده عبادی برای مردم، هر یک از مهاجران از مردم مکه، در کنار مسجد، خانه ای برای سکونت خود بنا کردند و پس از مدت کوتاهی، ده ها خانه در کنار و اطراف مسجدالنبی برپا شد.
در معماری مکه، آنچه بیش تر نمود می یافت، استفاده از خِشت و گِل در سقف و استحکام بنا از نظر استفاده از سنگ و مصالح محکم بود که براساس وضعیت اقلیمی مکه به سبب باران های سیل آسا و گرمای طاقت فرسا بود. اما در مدینه، به دلیل داشتن هوای نسبتاً مطبوع و بارش باران کم و به ویژه غنی بودن این سرزمین از نخل خرما و چوب، مصالح بیشتر خانه ها و معماری آن ها را چوب تشکیل می داد که در سقف ها به کار می رفت. استاد کریم پیرنیا در کتاب خود با اشاره به رشد الگوبرداری از معماری مسجد و خانه پیامبر در شکوفایی معماری اسلامی نوشته است: “خانه پیامبر که بعد از رحلتش محل عبادت شده بود، به تدریج به صورت الگوی اصلی همه مساجد اسلام درآمد." این درحالی است که بعدها، معماری اسلامی با هنر یونانیان و معماران بیزانس در هم آمیخت و به غنای زیباشناسی درآمد؛ غنایی که بعدها در بسیاری از همین سرزمین ها، شاهکارهایی از معماری اسلامی برجانهاد. این یادگارها در ایران کم تعداد نیستند؛ مسجد کبود، مسجد امیرچخماق، مسجد جامع اصفهان، مسجد لطفعلی خان و … . شما می توانید شکوه مساجد ایرانی را در این عکس ها ببینید!!!
مسجد النبی با گذشت زمان و در دوره های مختلف تاریخ عربستان، تغییرات زیادی کرده است، از کوچک ترین جزییات تا بازسازی کامل مجموعه. آخرین بازسازی ها در دوران پادشاه فهد اتفاق افتاد که اندازه ی مسجد به طور قابل ملاحظه ای افزایش یافت و در نتیجه تعداد بسیار زیادی زائر و نمازگزار را در خود جای داد. ضمنا امکانات و تجهیزات مدرن بسیاری مانند سیستم تهویه ی هوا به مجموعه اضافه شد. ساختمان امروزی مسجد النبی شامل یک پلان مستطیلی شکل در دو طبقه و نمازخانه ی عثمانی رو به جنوب است. نمازخانه ی اصلی کل طبقه ی اول را اشغال کرده است. محوطه ی مسجد اکنون 100 برابر بزرگ تر از اولین بنای مسجد است که توسط پیامبر ساخته شد و می تواند بیش از نیم میلیون نمازگزار را در خود جای دهد.
مسجد پیامبر دارای یک بام صاف سنگفرش شده است که 24 گنبد متحرک بر پایه هایی مربعی در چند نقطه ی آن سر برون آورده اند. سوراخ هایی که درون پایه ی هر گنبد ایجاد شده اند، فضاهای داخلی را روشن می کنند. در زمان های اوج شلوغی، از بام نیز برای برپایی نماز استفاده می شود، به این صورت که 24 گنبد بر روی شیارهای فلزی می لغزند و بر روی بخش های مختلف سقف سایه می اندازند و در عین حال چشمه هایی برای ورود نور به نمازخانه فراهم می آورند. در این اوقات، حیاط مسجد عثمانی نیز با سایبان هایی که به ستون ها اضافه شده اند، پوشیده می شوند.
مطلب پیشنهادی: ۷ مسجد با معماری مسحور کننده!
دسترسی به پشت بام از طریق راه پله ها و پله های برقی صورت می گیرد. ناحیه ی سنگفرش شده ی پیرامون مسجد که به سایبان های چادری مجهز شده نیز برای برپایی نماز استفاده می شود.
جبهه ی شمالی مجموعه سه رواق با فواصل مساوی دارد، در حالی که نما های شرقی، غربی و جنوبی آن دو رواق دارند.
دیوار ها با ردیفی از پنجره ها ترکیب شده اند که در بالای آن ها قوس های گوتیک تشکیل شده از گوه های سیاه و سفید قرار دارد.
شش مناره ی پیرامونی به بخش الحاقی متصل است و چهار مناره ی دیگر ساختار عثمانی را قاب می کنند. مسجد با سنگ ها و مرمر های رنگارنگ گران قیمت تزیین شده است.
ستون ها از مرمر سفید با سرستون های برنجی تشکیل شده اند که مقداری از بار قوس های نوک تیز ساخته شده از سنگ های سیاه و سفید را حمل می کنند. پایه های ستون ها دربرگیرنده ی شبکه های تهویه هستند که دمای درون نمازخانه را تنظیم می کنند. مسجد درخشان جدید پیامبر، مسجد قدیمی را درون خود دارد. این دو بخش به راحتی قابل تشخیص اند: بخش قدیمی، تزیینات رنگی زیاد و ستون های کوچک بسیاری دارد؛ در حالی که بخش جدید در مرمر سفید می درخشد و کاملا مجهز به سیستم تهویه است. شما پیش از این با مسجد نصیرالملک، دنیایی از رنگ در مسجد صورتی ایران در چیدانه آشنا شده اید.
قابل توجه ترین ویژگی مسجد پیامبر، گنبد سبز پیامبر است که از گنبد های سفید دیگر بلندتر است. اینجا مکانی است که مقبره ی حضرت محمد (ص) واقع شده و رهبران مسلمان، ابوبکر و عمر بن الخطاب نیز در جوار این بخش دفن شده اند. در قلب مسجد، ناحیه ی کوچکی است که روضه ی نبوی نام دارد و از آرامگاه پیامبر تا منبر او را در بر می گیرد. همه ی زائران می کوشند از روضه دیدن کرده و در آن نماز بگزارند، زیرا عقیده ی مرسومی وجود دارد که دعاها و مناجات هایی که در آنجا ادا می شوند، بی پاسخ نمی مانند. منبر حضرت محمد (ص) اکنون یک منبر مرمری است که توسط عثمانی ها ساخته شده است؛ منبر اصلی بسیار کوچک تر و از چوب درخت نخل ساخته شده بود.
مسجد النبی در مرکز مدینه واقع شده و تعداد زیادی هتل و بازارهای قدیمی در نزدیکی آن است. این شهر از مقاصد اصلی سفر حج است و بسیاری از حاجیان پس از اجرای مراسم حج در مکه، برای دیدن مسجد پیامبر به مدینه می روند.
با بناهای اسلامی بیشتر آشنا شوید: ۱۰ بنای شگفت انگیز از معماری اسلامی تاج محل و نشانه های معماری ایرانی ۵ امامزاده معروف تهران را بیشتر بشناسیم نورپردازی فوق العاده مسجدی که شما را به بهشت می برد!
منبع: Bartarinha.ir & Sacred Destinations | مترجم: فاطمه افشاریان | تحریریه چیدانه