در معماری و شهرسازی نور عملکردی فراتر از روشنایی محیط داشته و به دلیل این‌که امروزه فعالیت‌های روزمره شهروندان تا پاسی از شب ادامه دارد، طراحی نورپردازی به‌عنوان یکی از اجزا مهم مورد توجه طراحان بوده است. همچنین از اهمیت نورپردازی پارک‌ها می‌توان به افزایش امنیت و دلپذیر کردن پارک‌ها اشاره کرد. امروزه با گسترش شهرها و افزایش آلودگی هوا، وجود پارک‌ها لازم و ضروری هستند. پارک‌ها به‌منزله ریه‌های هر شهر وظیفه پاک‌سازی هوا و تولید اکسیژن را دارند؛ از طرفی درختان اشعه‌های مضر نور خورشید مانند ماوراءبنفش و مادون‌قرمز را جذب می‌کنند و به سلامت انسان کمک می‌کنند. ما در این مقاله از چیدانه از اهمیت نورپردازی در پارک‌ها و روش‌ها و تجهیزات نورپردازی پارک و فضای سبز خواهیم گفت.
در هر شهری وجود پارک‌های شهری از مهم‌ترین اماکن هستند. پارک‌ها باعث زیباتر شدن چهره یک شهر و محلی برای تفریح، ورزش و بازی مردم می‌باشند.
وجود پارک‌ها در هر شهر به‌قدری مهم است که سازمانی به نام سازمان فضای سبز شهرداری در هر شهری وجود دارد که مسئول طراحی، اجرا و نگهداری فضای سبز و پارک‌ها می‌باشد.
اگر پارک‌ها مسیر رفت‌وآمد یا نورپردازی درستی نداشته باشند باعث بروز حادثه برای افراد خواهند شد، درنتیجه نه‌تنها افراد نمی‌توانند بازی، تفریح و ورزش کنند بلکه پارک‌ها تنها مکانی برای تجمع معتادان خواهند شد.
از طرفی سالم نگه‌داشتن فضای سبز و نورپردازی پارک‌ها هزینه زیادی خواهند داشت ولی با استفاده از راهکارهای درست می‌توان این هزینه‌ها را کاهش داد.
به‌طور خلاصه هدف از نورپردازی پارک‌ها عبارت است از:
اگر می‌خواهید صفر تا صد نورپردازی ساختمان را بدانید، لطفا این مقاله از چیدانه را مطالعه نمایید.
نورپردازی مسیر پیاده روی
در فصول سرد از نورهایی بارنگ‌های گرم و در فصول گرم از نورهایی بارنگ‌های سرد استفاده می‌شود و بهتر است که منبع نور به دور از چشم و به‌صورت مخفی باشد. برای مثال می‌توان از گلدان‌های نوری استفاده کرد که قابلیت تغییر نور گرم و سرد را نیز دارا می‌باشند.
لامپ‌های ملتهب: این لامپ‌ها قرمز رنگ هستند و درختان و گیاهان در زیر نور آن‌ها به‌صورت مطلوبی دیده نمی‌شوند.
لامپ‌های بخار جیوه با پوشش فلورسنت: این لامپ به رنگ سبز هستند و معمولاً برای این‌که درختان و گیاهان بیشتر به چشم بیایند از این لامپ‌ها استفاده می‌شود. این لامپ‌ها به دلیل این‌که جلوه‌ای مشابه محیط‌های خنک می‌دهند برای گل‌ها مناسب نیستند.
لامپ‌های متال هالید: به دلیل این‌که رنگ این لامپ، رنگ سفید طبیعی می‌باشد، همه رنگ‌ها زیر این نورها به‌خوبی دیده می‌شوند ولی برخلاف لامپ‌های رنگی که بر روی برخی از رنگ‌ها تأکید بیشتری دارند این نوع لامپ‌ها تأکیدی بر روی رنگ‌ها ندارند.
لامپ بخار سدیم با فشار زیاد: این نورها بیشتر برای نورپردازی برگ درختان خصوصاً در فصل پاییز مورد استفاده قرار می‌گیرند.
مدل لامپ‌های بخار سدیم با فشار کم: از این لامپ‌ها برای موارد خاص و جلوه‌های ویژه استفاده می‌شود و برای نورپردازی پارک‌ها مناسب نیستند.
لامپ‌های فلورسنت: این لامپ‌ها به رنگ‌های مختلفی از جمله مهتابی، آفتابی، صورتی، سبز و …. وجود دارند و تأثیر این لامپ‌ها بر روی رنگ‌های موجود در پارک‌ها، به رنگ نور لامپ بستگی دارد.
به جز لامپ‌های فلورسنت جدید که به لامپ‌های فلورسنت فشرده نیز معروف هستند، این لامپ‌ها برای روشنایی پارک‌ها مناسب نیستند.
لامپ‌های LED: نورپردازی پارک‌ها به صورت یکسان بسیار پرهزینه است، به همین دلیل از لامپ‌های LED که یکی از برترین لامپ‌ها برای روشنایی می‌باشند، استفاده می‌گردد. لامپ‌های ال ای دی تقریباً در تمامی وسایل الکترونیکی استفاده می‌شوند. ضمن این‌که حرارت بسیار پایینی دارند، مصرف انرژی و طول عمر بالایی دارند. امروزه اکثر پارک‌های بزرگ و مشهور در جهان مجهز به لامپ‌های LED می‌باشند.
نورپردازی به کمک لامپ های LED
لامپ‌های SMD: جدیدترین نسل لامپ‌ها، لامپ‌های SMD می‌باشند که بهبودیافته لامپ‌های LED هستند و ضمن این‌که از لامپ‌های LED بسیار کوچک‌تر، پرنورتر هستند، مصرف انرژی و طول عمر بسیار بالایی دارند.
نور طبیعی: که برای رشد گیاهان ضروری است و روشنایی محوطه در طول روز را تأمین می‌کند و باعث سایه و روشن‌های کم و زیاد می‌شود.
نور مصنوعی: نورهایی که روشنایی محل در شب را تأمین می‌کنند و برای تأکید بیشتر بر روی جزئیات مکان‌ها شناخته می‌شوند و سایه و روشن‌هایی ایجاد می‌کنند. یکی از مزایای نورهای مصنوعی کنترل بیشتر بر روی این نورها می‌باشد.
در ادامه این نوع نور را بیشتر معرفی خواهیم کرد.
در پارک‌ها و فضای سبز فاصله پایه‌های چراغ در مسیر اصلی حدود 10 متر و در مسیرهای فرعی حدود 20 الی 25 متر می‌باشد. اگر تعداد لامپ‌ها در هر چراغ بیشتر باشد فاصله پایه‌ها از هم بیشتر خواهد شد.
نورپردازی پارک‌ها با توجه به این‌که برای کدام محل و چه کاری استفاده می‌شود متفاوت است. ما چند نمونه از انواع نورپردازی پارک‌ها را بررسی خواهیم کرد.
نورپردازی پیاده‌روها در پارک علاوه بر این‌که راهنمای افراد، باعث تزیین و زیبایی پیاده‌روها نیز می‌شود. برخی از مواقع در کنار پیاده‌روها از نورهای مخفی برای جذابیت بیشتر پیاده‌روها استفاده می‌کنند. در تقاطع پیاده‌روها و برای مشخص کردن مسیرهای خاصی مانند مسیر دوچرخه و… در شب از چراغ‌های مخصوصی استفاده می‌شود که معمولاً کوتاه‌تر و مستطیلی شکل هستند.
گیاهان و درختانی که در کنار پیاده‌روها قرار دارند، نورپردازی می‌شوند تا علاوه برای جذاب کردن مسیر، نور کافی برای ایمنی عابران پیاده ایجاد کرده و از آسیب دیدن به گیاهان جلوگیری شود.
توجه: لازم است که شاخ و برگ درختان و گیاهان چند وقت یک‌بار هرس شوند تا مانع از برخورد افراد با آن‌ها شوند.
برای روشنایی برخی از گل‌ها که اختلاف درجه حرارت را تحمل می‌کنند، می‌توان از چراغ‌هایی با پایه‌های کوتاه و بلند استفاده کرد. این چراغ‌ها در قسمت بیرونی خود کلاهکی سبزرنگ دارند که نور را به سمت پایین بر روی گل‌ها منعکس می‌کنند. بسیاری از گل‌ها که در طول روز جلوه خاصی ندارند با این نورپردازی‌ها منظره جالبی ایجاد می‌کنند، مانند سرخس‌ها که از پایین نورپردازی می‌شوند.
اگر بخواهیم شکل و تاج زیبای درخت را نشان دهیم می‌توانیم از نورهای به سمت بالا استفاده کنیم. برای مثال اگر درخت بید مجنون که شاخه‌ها پیوسته در حرکت هستند در کنار استخر قرار گیرد، با نورپردازی خاص منظره زیبایی بر روی آب منعکس می‌شود.
برای پله‌هایی که در پارک‌ها وجود دارند مهم است از چه نورپردازی استفاده شود که باعث ایجاد سایه در پله‌ها نشود تا مانع از برخورد عابران با لبه‌های پله‌ها شود و حادثه‌ای برای عابران پیاده رخ ندهد.
معمولاً زمانی که می‌خواهیم از پله‌ها بالا برویم ممکن است اولین پله را جلوتر یا عقب‌تر تصور کنیم یا اگر از پله‌ها پایین می‌رویم ممکن است که تمام پله‌های روشن نباشد به همین دلیل بهتر است تا جلوی پله‌ها از نور قرمزرنگ و صفحه نیمه شفاف پلاستیکی استفاده شود.
برای نورپردازی مکان‌های نشستن در پارک‌ها مانند نیمکت‌ها، رستوران‌ها، آلاچیق‌ها و … باید از نورهای ملایم استفاده کرد. همچنین می‌توانیم از نورهای مخفی در لبه زیر نیمکت‌ها یا بین درختان استفاده کنیم.
مکان بازی کودکان یکی از مهم‌ترین قسمت‌هایی است که باید حتماً از نور کافی برخوردار باشد. برای قسمت بازی کودکان به‌جای حباب‌های شیشه‌ای می‌توان از اشکال حیوانات و طرح‌های جذاب برای کودکان به‌عنوان منبع نور استفاده کرد.
همچنین برای اغلب بازی‌های دسته‌جمعی در شب، روشنایی میدان بازی حائز اهمیت است. برای این منظور می‌توان از پروژکتور یا نورافکن‌هایی با قدرت 150 وات استفاده کرد که این نورافکن‌ها را می‌توان بر روی درختان یا تیر چوبی استفاده کرد. زاویه نورافکن‌ها باید طوری باشد که تا حد امکان تمامی نقاط میدان، روشنایی یکسان و کافی داشته باشد.
یکی از جلوه‌های زیبایی در پارک‌ها، آب‌نماها هستند، اما اگر این آب‌نماها نورپردازی نداشته باشند در شب نه تنها پارک را زیبا نمی‌کنند بلکه خطرات زیادی به دنبال دارند. به همین دلیل نورپردازی آب‌نماها، استخرها، چشمه‌ها، آبشارها، حوضچه‌ها و باغچه‌های آبی از اهمیت بالایی برخوردار است.
خیلی مهم است که نورپردازی پارک‌ها به چه صورت باشد برای مثال در مورد آبشارها بهتر است نورپردازی طوری باشد که ارتفاع آب بیشتر به نظر برسد. ساکن یا در جریان بودن آب پدیده‌ای جالب است و ترکیب نورپردازی و صدای آب می‌تواند بسیار آرامش‌بخش باشد.
وقتی‌که آب ساکن است با نورپردازی در سطح آب، انعکاس زیبایی دارد و نورپردازی در زیرآب باعث می‌شود تا آب به‌صورت شیشه‌ای به نظر بیاید.
برای نورپردازی آبشارها و فواره‌ها بهتر است که لامپ ته فواره به سمت بالا و داخل قسمت فواره بتابد. همچنین برای زیبایی بیشتر می‌توانیم از نورهای رنگی استفاده کنیم که جای مناسب برای این نورها ته فواره می‌باشد.
باید توجه داشت که اگر از سیستم روشنایی زیرآب و آب‌نماها استفاده می‌کنیم، باید اصول حفاظتی رعایت شود تا خطرات برق‌گرفتگی و … نداشته باشد.
نورپردازی مجسمه‌های تزیینی می‌تواند جلوه‌ای ویژه به مجسمه‌ها دهد که روش‌های مختلفی برای نورپردازی وجود دارد.
برخی از تجهیزات نورپردازی پارک‌ها عبارتند از:
این تجهیزات به دلیل این‌که همیشه با آب، رطوبت، گردوغبار در تماس هستند باید دارای استاندارد خاصی برای مثال IP66 باشند.
بهتر است که این چراغ‌ها به‌صورت مخفی استفاده شوند که مزاحمت چشمی برای افراد نداشته باشند و یا این‌که شکل ظاهری آن‌ها طوری باشد که خود باعث زیبایی فضای سبز شود.
برای این‌که به‌صورت بهینه از نور استفاده کنیم باید زاویه تابش آن‌ها با سوژه موردنظر متناسب انتخاب شود.
این تجهیزات باید بدنه محکمی داشته باشند تا براثر ضربات فیزیکی آسیب نبینند.
کم و زیاد بودن شدت نور در اماکن مختلف بسیار مهم است، زیرا کم بودن یا زیاد بودن نورپردازی پارک‌ها باعث می‌شود که فرد احساس خوبی نداشته باشد و مجبور به ترک آن محل شود. اگر میزان روشنایی در محل کار کافی نباشد باعث خستگی بیشتر کارکنان می‌شود به همین دلیل برای تنظیم نور در مکان‌های مختلف باید از متخصصان علم نور استفاده گردد تا با دانش خود بتوانند نوری را انتخاب کنند که بیشترین بازدهی را ایجاد کند.
اهالی فن و متخصصین هوشمند سازی و نورپردازی
نویسنده: آرمین سرخوش افشار