مجموعه بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی بخشی به نام چینی خانه دارد که به روایت تاریخ طراحی معماری ایرانی اسلامی آن توسط شیخ بهایی دانشمند نامدار قرن یازدهم هجری صورت گرفته است.بیش از چهار قرن قبل شیخ بهایی که در علوم مختلف از جمله فقه، ریاضی، عرفان، نجوم و ادبیات شهره محفل و مجالس شده بود، طرحی را برای نوادگان شیخ اسحاق صفی الدین اجرا کرد که همچنان به عنوان یکی از شاخصه های معماری ایرانی اسلامی از آن یاد می شود.
این طرح به شکل چینی خانه در مجموعه آرمگاه شیخ صفی احداث و به عنوان محلی برای نگهداری چینی های اهدایی به شاهان صفوی از سراسر دنیا در نظر گرفته شد. چینی خانه در قسمت خاوری قندیل خانه یا رواق اصلی قرار گرفته که با دو ورودی باریک با دارالحفاظ ارتباط می‌یابد. اما سوال اینجاست که چه قابلیتی سالانه میلیون ها گردشگر از سراسر دنیا را برای بازدید از این اثر به اردبیل می کشاند؟
مقاومتی که با زلزله هفت ریشتری هم متزلزل نشد مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اردبیل در این خصوص گفت: ساختمان چینی خانه دارای چهار شاه نشین و دارای طاق نماهای نفیس از نوع مقرنس گچی است که روی آن نقاشی و طلاکاری شده‌است. یحیی نقی زاده تصریح کرد: بنای این تالار از استحکام فوق‌العاده‌ای برخوردار است که حتی وقوع زلزله‌ای به قدرت هفت ریشتر اثری در آن نداشته است. وی تاکید کرد: عمارت چینی خانه به عنوان یکی از بخشهای اصلی این بقعه به دستور شاه عباس ثانی و با طراحی شیخ بهایی دانشمند نامدار عصر صفوی در قرن یازدهم به منظور نگهداری از کتب خطی و نفیس فارسی و عربی و مجموعه چینی های اهدایی به شاه عباس اول ساخته شد. کارشناسان تاریخ معتقدند شاه عباس اول این حرکت را به منظور آبادی شهرهای مختلف ایران و رشد و شکوفایی فرهنگی شهر ها انجام می داد.
نمایش فرش اردبیل در چینی خانه
یکی از آثار قابل توجه چینی خانه فرش معروف بقعه شیخ صفی است که در واقع مشابه نمونه اصلی بافته شده و کف پوش این بخش از بقعه شده است.
در گذشته رواق بقعه یا قندیل خانه تالاری بود که معروف ترین فرش اردبیل کف آن را می پوشاند و امروز جز عکس کوچک قاب شده ای از آن باقی نمانده و در حال حاضر فرش در موزه ویکتوریا و آلبرت لندن نگهداری می شود. طرح این فرش که گفته می شود در سقف تالار نقش شده کاملا از بین رفته و به جای مرمت در واقع سفید کاری شده است.
نمایش انگشت شمار آثار نفیس چینی خانه در کتب تاریخی از جمله اردبیل در گذرگاه تاریخ نوشته بابا صفری اشاره شده که تعداد زیادی از چینی های چینی خانه ممهور به مهر سلطنتی با متن " بنده شاه ولایت عباس" که نزدیک به هزار و 162 قطعه بوده در زمان مطرح شدن قرارداد ترکمان چای توسط روسها به سرقت رفته و تعدادی نیز به موزه ملی و موزه های اصفهان و شیراز فرستاده شده است. در حال حاضر سهم اردبیلی ها از کتب خطی که جلدهای آنها عموما از طلا و نقره بوده است و در کتاب بابا صفری به نقل از دایره المعارف بریتانیکا عالی ترین، کمیاب ترین و گرانبهاترین کتب معرفی شده، فقط کپی کتاب ها و به تعداد انگشتان دست نامه هایی از حاکمان وقت است.
هر چند مسئولان میراث فرهنگی استان پیگیری کتب تاریخی و خطی این مجموعه را تا حدودی غیر ممکن می دانند، یکی از مجموعه داران کتب خطی اردبیل معتقد است به سادگی می توان گنجینه شیخ صفی را با همت مردم و مسئولان زنده کرد. ابراهیم سعادتی تصریح کرد: بسیاری از کتب در خانه ها و منازل مردم بوده و بدون توجه به غنای آن در گوشه کتابخانه ها خاک می خورد. این محقق که خود اقدام به جمع‌آوری کتب خطی کرده است، تاکید دارد که حمایت مسئولان و ایجاد فضای فیزیکی مناسب مردم را تشویق به بازگرداندن کتب خواهد کرد.
اجرای 54 پروژه مرمت و بهسازی آثار باستانی در اردبیل در عین حال یکی از دغدغه های کارشناسان در حفظ مواریث فرهنگی و یادگارهای تاریخی نحوه حفاظت از آثار است. تاجایی که مرمت غیر اصولی بقعه شیخ صفی به چینی خانه نیز سرایت کرده و به گفته مدیر کل میراث فرهنگی استان مرمت پروسه تمام شدنی نیست. نقی زاده تصریح کرد: در حال حاضر 54 پروژه مرمت، بازسازی و بهسازی آثار باستانی در اردبیل اجرا می شود و البته 12 اولویت پژوهشی برای اجرای این پروژه ها در نظر گرفته شده است. وی افزود: شاخص ترین پروژه های در دست اجرا بازار تاریخی، بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی، مجموعه بقعه شیخ حیدر مشگین شهر، حمام وکیل، منطقه باستانی پیرازمیان و بهسازی برخی خانه های تاریخی است.
به گفته نقی زاده در سال گذشته دو میلیارد و 500 میلیون ریال اعتبار ملی و یک میلیارد و 200 میلیون ریال اعتبار استانی برای مرمت بقعه شیخ صفی الدین هزینه شد. مرمت اضطراری چینی خانه در دستور کار این روزها میراث فرهنگی استان بخشی از تزئینات داخلی، مرمت درهای تاریخی، مرمت اضطراری چینی خانه و بهبود فضای داخلی را در دستور کار خود قرار داده است. علاوه بر این ثبت جهانی مجموعه بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی از آن دست اتفاقاتی بود که کارشناسان را به حفظ مواریث فرهنگی و یادگارهای دانشمندان بزرگ اسلام امیدوار کرد. در این میان یادگار شیخ بهایی که در کنار معماری های بی نظیر در اصفهان بقعه شیخ صفی الدین را جلوه متفاوتی بخشیده است زیر نگاه هیجان زده گردشگرانی است که معماری بی نظیر ایرانی اسلامی را در کشورهای خود با وجد بازگو می کنند.
منبع: برترین ها