در دنیای نورپردازیِ امروز که عمر بسیاری از لامپهای کممصرف و LED بهزحمت به چند سال میرسد، گاهی یک نمونه قدیمی تمام معادلهها را بر هم میزند. مثل همین مهتابی دایرهای ایرانی که یکی از کاربران تصویرش را منتشر کرده و نوشته:
«از سال ۷۲ تا امروز یکبار هم عوض نشده… حتی زیرزمین هم بوده!»
اما واقعاً چرا برخی از مهتابیهای قدیمی ایرانی اینقدر بادواماند؟ و چرا بسیاری از مدلهای جدید خیلی زود از کار میافتند؟
پاسخش هم فنی است و هم به کیفیت ساخت برمیگردد.
۱) ترانسهای قدیمی؛ قلب تپندهای که خراب نمیشد
مهتابیهای نسل قدیم با ترانسهای مغناطیسی سنگین کار میکردند؛ قطعاتی با سیمپیچهای مسی ضخیم که:
حرارت را بهتر دفع میکردند
در برابر نوسان برق مقاوم بودند
و عملاً «غیرقابلخراب شدن» محسوب میشدند
این ترانسها وزن زیادی داشتند، جاگیر بودند، اما: دوامشان به ۲۰ تا ۴۰ سال میرسید.
در مقابل، بسیاری از مهتابیهای کممصرف و LED امروزی از بالاستهای الکترونیکی سبک و ارزان استفاده میکنند که حساسترند و در برابر نوسان برق ایران عمر کوتاهتری دارند.
۲) شیشه ضخیمتر و الکترودهای باکیفیت
لامپهای مهتابی قدیمی از شیشههای ضخیم و الکترودهای فلزی با آلیاژهای مرغوب ساخته میشدند. نتیجه؟
شکست کمتر
تبخیر کمتر ماده فلورسنت
استهلاک کندتر الکترودها
و روشن ماندن طولانیمدت
لامپهای جدید معمولاً برای کاهش قیمت تولید، متریال سبکتر و ارزانتری دارند.
۳) نبودن قطعات حساس الکترونیکی
نسل جدید لامپها برای بهرهوری بیشتر، پر از قطعات ریز الکترونیکیاند؛ هر کدام هم یک نقطه بالقوه خرابی. اما مهتابیهای قدیمی تقریباً مکانیکی بودند—ساده، قابلپیشبینی و بادوام.
۴) نور ثابت و کیفیت بالای رنگ
مهتابیهای ایرانی قدیمی معمولاً نور ثابتتری داشتند؛ این موضوع بهخصوص در فضاهای خانگی، انبارها و زیرزمینها باعث میشد کاهش کیفیت نور کمتر حس شود و یا خرابی دیرتر مطرح شود.
۵) سازگاری بهتر با سیستم برق ایران
قدیما مهتابیها دقیقاً متناسب با نوسانات شبکه برق ایران ساخته میشدند. مدلهای امروزی اغلب وارداتیاند و حتی بهترینشان هم گاهی در برابر افتولتاژ و جهش ناگهانی برق دوام نمیآورند.