وقتی صحبت از اجرای یک پروژه ساختمانی یا عمرانی می شود، اغلب نگاه ها به سمت طراحی سازه، هزینه اجرا یا زمان بندی پروژه می رود. اما یکی از حساس ترین بخش های شروع هر پروژه، مرحله ای است که کمتر درباره آن اطلاع رسانی می شود؛ مرحله ای که اگر درست انجام نشود، کل پروژه را در معرض خطر قرار می دهد. این مراحل شامل گودبرداری اصولی و پایدارسازی گود است که هر ساله ده ها پروژه در کشور به دلیل بی توجهی به اصول پایدارسازی گود، دچار ریزش، خسارت مالی، تأخیر اجرایی و حتی تلفات جانی می شوند.
در سال های اخیر با توسعه ساخت و سازهای شهری، افزایش عمق گودها و کاهش فضای جانبی برای اجرای سازه نگهبان، رویکردهای جدیدی مانند روش تاپ دان، نیلینگ، سازه نگهبان خرپایی و مهار متقابل بیش از گذشته مورد توجه قرار گرفته اند. شناخت اصول گودبرداری، روش های مدرن پایدارسازی و انتخاب راهکار مناسب، مهمترین وظیفه کارفرما و تیم مهندسی در آغاز هر پروژه است. در این مطلب به شکل کاملا علمی اما قابل فهم، قصد داریم نگاهی جامع به فرآیند گودبرداری، اصول پایدارسازی گود و روش های رایج آن داشته باشیم تا بتوانید با دید بازتری برای پروژه خود تصمیم گیری کنید.
گودبرداری به عملیات برداشت خاک و ایجاد فضای لازم برای اجرای فونداسیون، پارکینگ، زیرزمین یا سازه های تاسیساتی گفته می شود. این مرحله شاید در ظاهر ساده به نظر برسد، اما در حقیقت یکی از حساس ترین مراحل اجرایی ساختمان است، زیرا با تغییر وضعیت طبیعی خاک همراه بوده و تعادل توده خاک اطراف پروژه را تحت تاثیر قرار می دهد. هرگونه بی دقتی در این مرحله، ریسک ریزش دیواره ها، نشست ساختمان های مجاور و آسیب های ساختاری را افزایش می دهد.
گودبرداری اصولی باید با مطالعات زمین شناسی، ژئوتکنیک، بررسی سازه های مجاور، سطح آب های زیرزمینی، نوع خاک و محدودیت های شهری همراه باشد. بسیاری از کارشناسان توصیه می کنند پیش از شروع گودبرداری، کارفرما یا مهندس پروژه با یک تیم متخصص در حوزه ژئوتکنیک و پایدارسازی مشورت کند تا از همان ابتدا، روش مناسب برای کنترل تغییر شکل خاک و جلوگیری از ریزش انتخاب شود.
پایدارسازی گود به مجموعه اقداماتی گفته می شود که با هدف حفظ پایداری دیواره های گود و جلوگیری از تغییر شکل یا فرو ریختن خاک انجام می گیرد. در شهرهای بزرگ که ساختمان ها به یکدیگر چسبیده اند و فضای محدودی برای اجرای سازه نگهبان وجود دارد، اهمیت این موضوع چند برابر می شود. حتی اگر پروژه کوچک باشد، اما کنار ساختمان های قدیمی قرار گیرد، احتمال خطر افزایش یافته و نیاز به روش های دقیق و مهندسی شده را ضروری می کند.
چند سال گذشته، اخبار ناراحت کننده ای از ریزش گودها در تهران، مشهد، تبریز و اصفهان منتشر شد که نشان داد بی توجهی به پایدارسازی گود صرفا یک اشتباه فنی نیست، بلکه می تواند به یک بحران تبدیل شود. بنابراین، فرایند پایدارسازی گود باید با رویکرد علمی، تجربه و رعایت آیین نامه ها اجرا شود تا پروژه بدون ریسک پیش برود.
در ایران بسته به شرایط خاک، عمق گود، نوع محیط شهری و امکانات اجرایی، روش های مختلفی برای پایدارسازی گود استفاده می شود. در ادامه رایج ترین روش ها را بررسی می کنیم:
نیلینگ یکی از روش های مدرن و اقتصادی برای پایدارسازی است که در آن میلگردهای فولادی در دیواره خاک نصب و تزریق می شوند تا نیروی کششی ایجاد کرده و دیواره را نگه دارند. این روش مناسب گودهای عمیق و محیط های پرتراکم شهری است.
در این روش، انکرها یا مهارهای پس کشیده در داخل خاک نصب شده و با نیروی پس کششی، دیواره را ثابت نگه می دارند. این روش برای گودهای با عمق بیشتر مناسب بوده و در پروژه های بزرگ کاربرد دارد.
یکی از قدیمی ترین روش های پایدارسازی که در آن از سازه های موقت فولادی یا بتنی برای مهار دیواره ها استفاده می شود. در این سیستم، اعضای مهاری در دو سمت گود قرار گرفته و با فشار متقابل، خاک را کنترل می کنند.
در این روش، سازه نگهبان خرپایی در داخل گود نصب شده و به کمک اعضای مورب و افقی، فشار جانبی خاک مهار می شود. اجرای این سیستم نیاز به فضای داخلی دارد و معمولا در پروژه هایی که امکان اجرای روش های عمقی نیست، مورد استفاده قرار می گیرد.
روش تاپ دان یا ساخت بالا به پایین یکی از روش های نوین و مهندسی شده است که به ویژه برای پروژه های شهری با محدودیت فضا کاربرد دارد، روش تاپ دان است. در این روش برخلاف روش های سنتی که ابتدا گودبرداری و سپس اجرای سازه انجام می شود، مراحل به صورت همزمان پیش می رود؛ یعنی ساخت طبقات فوقانی و گودبرداری به شکل مرحله ای انجام شده و سازه نگهبان و المان های سازه ای همزمان نصب می شوند.
روش تاپ دان چندین مزیت مهم دارد که باعث شده در پروژه های شهری و فضاهای محدود بیش از سایر روش ها محبوب شود:
با وجود روش های مدرن، هنوز اشتباهات رایج باعث آسیب های جدی می شوند:
برای اینکه پروژه شما با کمترین ریسک و بیشترین ایمنی پیش برود، همکاری با تیمی که تجربه واقعی در اجرای پروژه های مشابه دارد، ضروری است. اگر قصد دارید پروژه خود را با ایمنی و کارایی بالا پیش ببرید، انتخاب یک تیم متخصص در گودبرداری و پایدارسازی گود ضروری است. انتخاب پیمانکار حرفه ای و متخصص و استفاده از روش های علمی و مدرن مانند تاپ دان می تواند زمان، هزینه و ریسک پروژه شما را به شکل قابل توجهی کاهش دهد.
https://www.mandegarkhak.com/