یادگاری های نوشته شده بر روی آثار تاریخی یا رنگ‌های کنده شده از روی مبلمان شهری و هزاران مثال دیگر صحنه هایی دلخراش، اما آشنا در شهرهای امروز ما هستند که شاید بهتر است بگوییم به قدری زیاد شده‌اند که بی تفاوت از کنارشان عبور می کنیم. «وندالیسم» عنوانی است که به رفتار تخریب گرایانه در مورد این آثار هنری و تاریخی گفته می‌شود، رفتاری که ممکن است جاهلانه و یا کاملاً آگاهانه انجام پذیرد و فرقی نمی‌کند یادگاری روی سنگ‌های تخت جمشید باشد یا تخریب نیمکتی کوچک در یک پارک؛ به همین منظور در این شماره از معمار سرزمین من تصمیم گرفتم این موضوع را به عنوان یک هنجار اجتماعی با جمعی از معماران و شهرسازان برجسته کشور مطرح کرده و عوامل مؤثر بر آن را بررسی نمایم. مسلماً راه های ساده‌ای مانند طراحی و ساخت مبلمان مقاوم و بادوام تر یا حفاظت بیشتر از آثار تاریخی می‌توانند مؤثر باشند، اما باز هم صورت‌مسئله هم‌چنان پابرجاست.
علل وجود وندالیسم در ایران و راهکارهای معماری و طراحی در مقابله یا کاهش آن چیست؟
مطلب پیشنهادی : رابطه میان معماری ایران و جهان از زبان معماران برجسته
محمدرضا مهربانی گلزار نظر خود را چنین بیان می کند :
منشاء وندالیسم در ایران مشابه سایر نقاط دنیا درواقع گونه‌ای از واکنش انسان به محیط طبیعی و مصنوع است که فرد قصد دارد ردپای خود را در محیط باقی گذارد، با این تفاوت که این اثر گاهی به تخریب و یا آسیب منجر می‌شود.دو رویکرد برای مواجهه با وندالیسم وجود دارد. در رویکرد اول به عنوان پدیده‌ای نابهنجار شناخته می‌شود (vandalism as a crime) در نتیجه تمام راهکارها برای مقابله با آن و کاهش میزان وقوع وندالیسم است. در رویکرد دوم، این پدیده را بخشی از رفتارهای طبیعی انسانی دانسته و به جای سرکوب و مقابله سعی می‌شود که تهدیدهای آن را به فرصتی برای شخصی‌سازی محیط (personalization) تبدیل نمود.در رویکرد اول راهکارهای معماری به سمت اجتناب از مصالح مستعد برای تخریب (همچون شیشه) و اجرای جزئیات به‌گونه‌ای که آسیب‌پذیری مبلمان یا اجزای فضا کاهش یابد، معطوف می‌شود.درعین‌حال می‌توان از چشم ناظر جامعه نیز در طراحی فضاها کمک گرفت تا از راه نظارت، شانس وقوع وندالیسم را کاهش داد.با وجود چنین راهکارهایی، باز هم شاهد استمرار رفتارهای وندالیسمی در محیط های شهری و یا طبیعی هستیم؛ لذا شخصاً رویکرد دوم را ترجیح می‌دهم.
مطلب پیشنهادی : علت ورود افراد غیرمتخصص درمعماری امروز ایران چیست؟
در رویکرد دوم به عنوان طراح می‌پذیریم که این رفتار یک بخش از جامعه به‌طور طبیعی است؛ بنابراین به جای مقابله به آن فرصت بروز می‌دهیم؛ لذا طراح سعی می‌کند فضاها را به‌گونه‌ای طراحی کند که امکان شخصی‌سازی را برای چنین افرادی فراهم گردد؛ درواقع معمار با طراحی خود به‌طور غیرمستقیم یک فرصت را در اختیار افراد جامعه قرار می‌دهد و وندالیسم را به مثابه یک اثر هنری (vandalism as art) و حتی یک پدیده اجتماعی قابل تحلیل می‌داند. به نظر می‌رسد در چنین رویکردی حتی افراد کمتر به سمت تخریب تمایل دارند و بیشتر سعی می‌کنند که اعتراض یا نظرات انتقادی خود را در یک چهارچوب متفاوت، اما از پیش هدایت شده بیان کنند.در حالت دوم، وندالیسم یک فرصت برای خلق شکلی از فضاست که طراح بستر را فراهم می‌کند و افراد جامعه به‌طور داوطلبانه در شکل‌دهی به آن مشارکت می‌کنند.
مطلب پیشنهادی : تعریف معماری، تفاوت دیدگاه مردم و معماران در چیست؟
نیما کیوانی می گوید :
پاسخ به این سؤال، نیازمند بررسی عوامل مختلف از زوایای مختلفی چون جامعه‌شناسی، روانشناسی، سیاست، اقتصاد و معماری شهری است. هیچ‌کس نمی‌تواند منکر این نکته باشد که بخش زیادی از این رفتار درواقع نوعی واکنش به مشکلات موجود در حوزه‌های فوق‌الذکر است. اگر بخواهم به‌عنوان یک معمار و از زاویه معماری و شهرسازی به آن پاسخ دهم بهترین راه آنالیز فضاهای شهری و معماری در کشورمان است. متأسفانه شهرهای ما دارای ساختار و الگوهای درست طراحی شهری نیستند، نورم و سرانه‌های شهری در آن رعایت نشده و ساخت‌وسازهای بی‌برنامه در آن ادامه دارد. توجه به عرصه همگانی و فضای سبز در فضاهای شهری کشور ما حداقل بوده و نقش اجتماعی معماری و شهرسازی نادیده گرفته شده است. شهر بیشتر برای ماشین طراحی‌شده تا عابرین پیاده و خبری از فضاهای شهری که تعاملات انسانی در آن شکل بگیرد در آن نیست.
مطلب پیشنهادی : معماران برجسته ایرانی از اثر معماری بر سبک زندگی می گویند!
معماری ساختمان‌های ما بر مبنای مطالعات روانشناسی محیط و بستر شکل نمی‌گیرند و ما شاهد تولید ساختمان‌هایی هستیم که در بهترین حالت، تنها از یک زیبایی در فرم بهره می‌برند، آن‌هم بی‌توجه به هویت انسان و تأثیر اتمسفر فضا بر روی روان آن. بسیاری از این فضاها استفاده‌کنندگان خود را به سمت تجربه آرامش پیش نبرده و شهر و معماری‌مان ما را به سمت شادی نمی‌کشاند. خوب مسلم است که در چنین شهرهایی افرادی رشد خواهند کرد که علاوه بر تأثیرات منفی اقتصادی، سیاسی و فرهنگی از چنین معماری و شهرسازی نامطلوبی هم تأثیر بسیار می‌گیرند؛ درنتیجه شاهد مردمانی عصبانی در درون خواهیم بود که با تخریب، عقده‌های روانی خود را برون‌ریزی می‌کنند. علاوه بر این سیاست‌های حفاظتی، میراث فرهنگی ما در بسیاری موارد درست نیستند، فرهنگ‌سازی برای این عرصه وجود ندارد و خود فرد اهمیت این فضاها را به‌درستی درک نمی‌کند؛ درصورتی که در اروپا از دوران دبستان آموزش‌های لازم در این خصوص داده می‌شود و آنان را هم به‌صورت تئوری و هم عملی با ارزش‌های این میراث آشنا می‌کنند. از طرفی به‌عنوان یک کارشناس در عرصه میراث فرهنگی باید عرض کنم که جدی‌ترین آسیب‌ها به بناهای تاریخی‌مان متأسفانه توسط سیاست‌های غلط توسعه شهری و گاهی کوتاهی ارگان‌های مربوط اتفاق می‌افتد. راهکار درست برای حل این مشکلات، تغییر نگرش ما به معماری و شهرسازی است. شهرهای ما باید الگوهای هویتی خودشان را احیاء کنند. الگوهای معماری هر شهر و منطقه باید متناسب با زمینه معماری بومی همان‌جا مشخص شود، البته با شکلی مدرن و به‌روز شده و ضوابط معماری و شهرسازی ما با توجه به اقلیم و منطقه بندی معماری بومی بازنگری شوند. آنگاه شاهد شهر و معماری‌هایی خواهیم بود که حس تعلق را در افراد ایجاد خواهند کرد.
مطلب پیشنهادی : رابطه بین فرم و عملکرد در معماری، تعریف معماران ایرانی چیست؟
علی کرباسچی این چنین به این سوال پاسخ می دهد :
همان‌طور که در خود سؤال مطرح شده، وندالیسم یک ناهنجاری اجتماعی نوظهور و مدرن در جوامع امروزی است که به نظر من می‌تواند بیشتر به خاطر فقر فرهنگی یک قشری در جامعه بوده و یا در برخی از موارد واکنشی خصمانه به بعضی از فشارها، ناملایمات، اجحاف‌ها، شکست‌ها و… باشد. به صورت کلی می‌توانیم وندالیسم را به‌مثابه یک درد یا آسیب اجتماعی عنوان کنیم که ناشی از ناسازگاری‌های حاکم بر روابط فرد و جامعه، تزلزل نهادهای جامعه در انتقال ارزش‌های اجتماعی و واکنش و عکس‌العمل خشن برخی افراد به تحمیلات و شرایط نامطبوع، نامطلوب و غیرعادلانه است.در ایران هم با توجه به شرایط فعلی جامعه ازجمله شرایط بد اقتصادی، نبودن کار مناسب برای نسل جوان، کم‌رنگ شدن ارتباطات صمیمی و حتی خانوادگی به دلیل هجوم افراد به شبکه‌های اجتماعی مجازی و… مجموع این عوامل باعث بروز نارضایتی‌های درونی برای بسیاری از افراد جامعه گردیده که در گوشه و کنار هر شهر و دیاری شاهد انواع عکس‌العمل‌های خصمانه و کینه‌توزانه در برابر این عوامل هستیم که درواقع همان وندالیسم اجتماعی را حاصل می‌شود.
مطلب پیشنهادی : تزیینات در معماری ایران، از زبان سه معمار جوان ایرانی می شنویم!
همه ما این موارد را به‌صورت عینی در گوشه و کنار شهرهای خود مشاهده می‌کنیم که هم شامل حال آثار تاریخی شده و هم ساختمان‌ها و حتی ماشین‌های مدل‌بالا و زیبای داخل شهر را نیز دربرمی‌گیرد. برای مقابله با این پدیده، ممکن است که بتوانیم با به کارگیری مصالح مناسب و به‌جا، حداقل در مکان‌های عمومی از شدت این آسیب‌ها کم کنیم؛ برای مثال ما در پروژه بازسازی فضاهای مشاع مجتمع تجاری- اداری پارک اصفهان که به‌عنوان یک فضای شهری هم عمل می‌کند در قسمت سرویس‌های بهداشتی، درهای کابین‌ها را به‌صورت شیشه سکوریت دوجداره با یک لایه لمینت در وسط آن کار کردیم تا علاوه بر زیبایی محیط و فضای داخلی، امکان نوشتن هرگونه مطلبی بر روی درها از بین برود که بازده بسیار خوبی هم تا به امروز در بر داشته است. ولیکن آنچه که مسلم است این است که برای مقابله با یک آسیب اجتماعی باید در درجه اول مسائل اجتماعی‌ای که منجر به چنین معضلاتی می‌شود را در حد امکان رفع کرده و در کنار آن فرهنگ‌سازی و بالا بردن سطح آگاهی اجتماعی مردم نیز می‌تواند بسیار مؤثر باشد.
برای اینکه بتوانید پروژه خود را در بخش پروژه های برجسته چیدانه با نام خودتان ثبت کنید کافی است، عکس پروژه و مشخصات خود را به تلگرام چیدانه 09035550148 ارسال کنید. اهالی فن چیدانه مکانی است که معماران و متخصصان حوزه ساخت و دکوراسیون داخلی می توانند عضو شده و پروژه های خود را به نمایش بگذارند. اگر شما هم صاحب کسب و کاری در این زمینه هستید، هر چه زودتر دست به کار شوید و پروژه ی خود را با مردم ایران به اشتراک بگذارید.
منبع : مجله منزل