استفاده از مفاهیم در طراحی معماری نگرش ها و دیدگاه های مختلفی را به همراه دارد. به دلیل محبوب بودن ایده های ناب در بین افراد، معماری مفهومی از محبوبیت زیادی در میان معماران و طراحان برخوردار شده است. هنگامی که یک بنا می خواهد یک پیام، مفهوم و بینش خاصی را نمایش دهد معمولا با آزادی عمل بیشتر و گسترده تر طراحی شده و دیدگاه خود را بیان می کند. این تفاوت ها باعث می شود تا آثار متنوعی در سراسر جهان پدید آیند که هریک انعکاسی از وقایع، رویدادها، مفاهیم، آرمانها، و ارزش های یک ملت است.
معماری در ارتباط با مفاهیم، عمدتاً تحت تأثیر نگرش و سبک فکری معمار است و می تواند نوع نگاه او را نسبت به پدیده ها و مفاهیم موجود بازتاب دهد. در عصر حاضر رویکردهای گوناگونی در معماری مفهومی مطرح می شود که نشان از وسعت و پراکندگی این حوزه دارد. در ادامه به انواع رویکردهای معماری مفهومی در عصر امروز می پردازیم.
آثاری که در زمره بناهای نوستالژیک قرار می گیرند عمدتاً کاربران خود را با خاطراتی از زمان های گذشته پیوند می دهند. این خاطرات معمولاً یادآور وقایع تلخ و ناخوشایند هستند و موضوعاتی مانند جنگ، اسارت، سرکوب و … را بیان می کنند. از آن جا که معماری ابزاری برای انعکاس تاریخ و فرهنگ جامعه است می تواند روایتگر حوادثی باشد که طی اعصار پیشین روی داده و همچنان در خاطر مردم پا بر جاست.آرامگاه کشته شدگان جنگ ویتنام در آمریکا، موزه یهود لیبسکیند، یادمان برلین و همچنین یادبود ملی هولوکاست در اوتاوای کانادا از جمله نمونه های معماری مفهومی هستند که با رویکرد نوستالژیک پدید آمده اند.
مطالب مرتبط:
تکنولوژی به عنوان واقعیت اجتناب ناپذیر زندگی مدرن موضوعی است که با ورود به معماری مفهومی، رویکردی نو را به وجود آورد. طرح ساختمان کاخ شورا پیشنهاد لوکوربوزیه در مسابقه بین المللی برای طراحی کاخ شورا در مسکو بود که نمونه بارز تجلی روح زمانه (به صورت تکنولوژی) در دهه 30 قرن بیستم را نشان می دهد.
این نوع نگرش به زندگی مدرن در آثار معماران پیرو سبک «های تک» نظیر رنزو پیانو، ریچارد راجرز، نورمن فاستر و … دیده می شود. اما آنچه در قالب نمایش روح زمانه و به عنوان رویکردی در معماری مفهومی مطرح می شود در پی اجرای بانک شانگهای اثر نورمن فاستر قوت گرفت. مارشال برمن، فیلسوف آمریکایی، در توصیف این بنا آن را فراتر از سبک «های تک» و نوعی بنای یادمانی و بیانگر روح زمانه خواند. از دیدگاه برمن این ساختمان مظهر سرمایه داری نوین و سیطره آن بر جهان کنونی است. بر این اساس ورود تکنولوژی به دنیای معماری افزون بر اثرات فراوانی که بر جای نهاد، نوع نگاه معماران را تا اندازهای دگرگون ساخت. تکنولوژی در سبک «های تک» نماد پیشرفت و آینده خواهی و نمایش روح زمانه یعنی نظام سرمایه داری در عصر حاضر است. ساختمان بیمه لویدز نیز نمونه ای از این نوع نمایش در معماری «های تک» است.
توجه به مفاهیم ذهنی در معماری نشأت گرفته از رویکردهای انسان گرایانه است. از جمله معمارانی که به این مفاهیم توجه کردند و همواره کوشیدند در آثار خود به کار گیرند لویی کان است. او از مفاهیمی همچون سکوت و احساس انسانی در فضا بهره می گیرد و با استفاده از تجلی نور در فضا سعی در تحقق این مهم در معماری مفهومی دارد. کان در ساختمان موسسه سالک مفهوم بی نهایت را به استادی هر چه تمامتر به کمک سمفونی فرم ها، مصالح، آب و طبیعت به نمایش می گذارد.
هنگامی که طراح معنا را با فرم پیوند دهد، رویکرد استعاره گرا در معماری مفهومی مطرح می شود. به طور مثال ارو سارینن، احساس پرواز را از طریق استعاره فرمی نشان می دهد. همچنین در دیگر آثار معماری با اشاره به استعاره فرم های گوناگون موجود در طبیعت طراحیهای گوناگونی صورت می پذیرد.
این رویکرد در آثار معمارانی چون جان هیداک و پیتر آیزنمن بروز یافت. آیزنمن در طرح های اولیه اش الگوهای فرمالی از خانه را به عنوان ایده پردازی های خاص خود معرفی نمود. هیداک نیز که یک معمار-پژوهشگر بود ایده های بسیاری را بر روی کاغذ به وجود آورد که تعداد بسیار کمی از آن ها ساخته شد. خانه الماس به عنوان نمونه ای از رویکرد فرمال به موضوع معماری مفهومی با مضامین معناگرایانه مطرح شده است.
در برخی موارد هنگامی که به بناهای تاریخی و یادمانی نگاه می کنیم آن ها را در تقابل با محیط خود می یابیم. منظور از این تقابل آن است که گاه دیده می شود بنایی متفاوت با بافت پیرامون خود و در مقابل با آن پدید آمده است. به طوری که این تعارض را می توان به معنای غیرمنتظره بودن بنا عنوان کرد. مکعب های سفید لوکوربوزیه در زمینه سبز طبیعت اطراف و یا حجم های سفید ریچارد مِیِر در زمینه های تاریخی، نمایشگر این گونه مفهوم گرایی یا معناگرایی در ارتباط با یادمانی نمودن ساختمان است.
یکی از رویکرد های معماری مفهومی که به تازگی مطرح شده و موضوعات جذابی را دنبال می کند توجه به انواع شاخه های علمی و ایده پردازی در ارتباط با آن ها است. بررسی آثار معماری در دو دهه اخیر نشان می دهد که برخی از طراحان تمایل دارند تا موضوعات علمی نظیر مسائل کیهانی، زیست شناسی، فیزیک کوانتوم و… را به کمک ایده های معماری نمایش دهند. اقتباس از، پرش کیهانی و یا نظریه هایی همچون نسبیت، اثر پروانه ای و… همه و همه نشانگر توجه به دیگر حوزه های علمی و پیوند آن با معماری است. که بدون شک تحولی نوین در هنر معماری عصر جدید خواهد بود.
پس از نگاهی کوتاه به انواع رویکردها در معماری مفهومی می توان چنین نتیجه گیری کرد که مفهوم گرایی در معماری با نگاه های متفاوتی صورت پذیرفته است. تصویری که از معماری مفهومی اکنون در میان دانشجویان و یا برخی از طراحان متداول است؛ عمدتاً بر پایه کانسپت شکل می گیرد. این در حالی است که وجود کانسپت در اثر، به عنوان نقطه شروع و درون مایۀ طرح اثر به منزلۀ مفهومی بودن اثر نبوده و نمی توان همۀ این گونه آثار را تحت یک عنوان گرد هم آورد. بلکه معماری مفهومی پایه و اساس شکل گیری طرح و روش رسیدن به فرم نهایی است پس با شناخت مفاهیم معماری گوناگون می توان به طرح هایی متفاوت و مفهومی تر دست پیدا کرد و همان گونه که در این مقاله به آن اشاره شد معماری مفهومی دارای دسته بنده و شاخه های گوناگونی است.
مطالب بیشتر: