فرش‌بافی از هنرهای دستی ارزنده کشور ماست و صدها نوع فرش دستباف ایرانی در سراسر کشور بافته می‌شوند که هر کدام خصوصیاتی ویژه دارند. فرش ایرانی در جهان به لوکس بودن، وزن سبک و پیچیدگی نقوش شناخته می‌شود. در این مطلب از بین انواع فرش دستباف با فرش دستباف ایلیاتی بیشتر آشنا می‌شویم.
به طور کلی فرش‌های دستباف ایرانی به سه دسته فرش دستباف شهری، فرش دستباف روستایی و فرش دستباف ایلیاتی تقسیم می‌شوند. هر فرش با نام شهر، روستا و ایلی که به آن تعلق دارد شناخته می‌شود. فرش ایرانی نقوش متنوع و چشم‌نوازی دارد که مشهورترینشان طرح بته جقه، شکارگاه، قابی (خشتی)، هندسی، شاه عباسی، اسلیمی، افشان، واگیره‌ای، محرابی و … هستند.
فرش‌های دستباف شهری دارای کیفیتی فوق‌العاده و طرح‌هایی هنرمندانه و پیچیده هستند. فرش‌هایی که در شهرهای بزرگ فرش‌بافی ایران همچون اصفهان، نائین، تبریز و قم بافته می‌شوند در جهان شناخته‌شده هستند. فرش‌های دستباف شهری معمولا توسط مردان بافته می‌شوند و فرش‌بافی شغل اصلی آنان است.
فرش‌های دستباف روستاهای ایران را معمولا اعضای خانواده‌های روستایی می‌بافند و از مناظر طبیعی و تجربه زندگی خود در آن استفاده می‌کنند. از بهترین فرش‌های دستباف روستایی ایران می‌توان از فرش دستباف آباده، فرش بیجار، فرش مود بیرجند، فرش هریز (هریس)، فرش‌های روستاهای اردبیل، فرش روستاهای همدان، فرش روستاهای کرمان و فرش روستاهای کاشان نام برد.
فرش دستباف ایلیاتی را کوچ‌نشینان کشورمان می‌بافند و از تجربه سفرهای خود در طرح آن ایده می‌گیرند. فرش دستباف ایلیاتی خصوصیاتی منحصربه‌فرد دارد و هر ایل، نقوش و تم رنگی خاص خود را در بافت فرش به کار می‌گیرد. فرش‌های دستباف ایل‌های بزرگ افشار، بختیاری، بلوچ و قشقایی شهرت جهانی دارد و از محبوب‌ترین فرش‌های دستباف ایلیاتی به شمار می‌روند.
ایل افشار در جنوب شرقی ایران (نزدیک به شهر کرمان) سکونت دارند. در طرح فرش دستباف ایلیاتی افشار از نقوش هندسی مانند خطوط صاف، چندضلعی، لوزی و مربع استفاده می‌شود. از نظر تم رنگی در فرش افشار از رنگ‌های قرمز و آبی تیره استفاده زیادی می‌شود. معمولا در وسط فرش افشار، یک قاب مربعی‌شکل بافته می‌شود که درون آن نقوشی طراحی شده‌اند.
ایل بزرگ بختیاری کوچ‌نشینان رشته‌کوه‌های زاگرس در مرکز و غرب کشور هستند و طرح فرش‌های دستباف آنان شهرت زیادی دارد. موتیف تکرارشونده در طرح فرش بختیاری، نقش خشتی است که همنشینی این نقوش فرش‌های زیبایی با طرح باغ ایرانی می‌سازد. فرش‌های دستباف بختیاری از فرش‌های بادوام ایرانی هستند، چون پشم مورد استفاده در این فرش ضخیم و مقاوم است.
فرش دستباف بختیاری رنگارنگ‌ترین فرش در میان فرش‌های ایرانی است. فرش بختیاری الگوهای شلوغ و زیبایی دارد و از مجموعه گسترده‌ای از رنگ‌ها از جمله قرمز روشن، قهوه‌ای، سبز، زرد، سفید و عاجی در بافت آن استفاده می‌شود. در طرح فرش بختیاری از مربع‌ها و نقوش مشبک بسیار استفاده می‌شود که درون مربع‌ها با طرح گل و شاخک تزئین می‌شود. فرش بختیاری متراکم و دارای گره‌های محکم است.
ایل بلوچ قبایلی ایرانی هستند که در مرز ایران و افغانستان سکونت دارند. فرش دستباف ایلیاتی بلوچ خصوصیات فرش افغان و فرش ترکمن را توامان دارد. نقوش درخت زندگی و پای شتر از طرح‌های پرکاربرد در فرش بلوچ هستند.
طراحی هندسی اصیل و استفاده از رنگ‌های تیره و غلیظ مانند قرمز، آبی تیره، قهوه‌ای شکلاتی و مشکی از خصوصیات فرش دستباف ایلیاتی بلوچ است و لکه‌های کوچکی به رنگ‌های روشن و درخشانِ سفید، عاجی و نارنجی به فرش تنوع می‌بخشند.
فرش‌های بلوچ معمولا کوچک هستند و قطع کشیده و راهرویی دارند و برای استفاده به عنوان سجاده محبوب بوده و هستند.
ایل بزرگ قشقایی در استان فارس در جنوب‌غربی کشور سکونت دارند و در مسیر کوچ خود از خلیج فارس تا رشته‌کوه‌های زاگرس را طی می‌کنند. فرش قشقایی غنی از رنگ‌های پررنگ و زیبا مانند قرمز، شرابی و قهوه‌ای است.
نقوش فرش دستباف ایلیاتی قشقایی برگرفته از زندگی کوچ‌نشینی و مناظر دل‌انگیز طبیعی و حیات‌وحش است. شما می‌توانید نقوش انتزاعی زیبای چهارپایان، پرندگان و درختان را در فرش قشقایی ببینید. بسیاری از فرش‌های قشقایی تماما پشمی هستند که جمع کردن و جابجایی آنها را در مسیر کوچ راحت‌تر می‌کند. البته در بافت بعضی از فرش‌های دستباف قشقایی از کتان نیز استفاده شده است.
فرش گبه از فرش‌های دستباف محبوب ایرانی است که در ایران و جهان طرفداران بسیاری دارد. فرش گبه را قبایل جنوب غربی کشور می‌بافند و طرح آن به فرش لری بافت شباهت دارد.
از فرش گبه در گذشته برای فضای خواب استفاده می‌شده است؛ به همین دلیل فرش گبه ضخیم، نرم و راحت است. از نظر طرح، فرش گبه ساده‌ترین نقوش را در میان فرش‌های ایرانی دارد؛ هرچند بعضا از نقوش گیاهی و حیوانی در مرکز و گوشه‌های فرش گبه استفاده می‌شود.
فرش گبه از تمامی فرش‌های دستباف ایرانی ضخامت بیشتری دارد. ضخامت فرش گبه دستباف 7 میلی‌متر است، در صورتی که دیگر فرش‌های دستباف ایرانی معمولا ضخامتی بین 2 تا 4 میلی‌متر دارند. کلمه «گبه» در فارسی به معنای خام، طبیعی و بریده‌نشده است.
فرش کردی قوچان از فرش‌های دستباف ایلیاتی شمال شرق کشورمان است که دارای نقوش هندسی زیبایی است و رنگ‌های قرمز تیره، نیلی، عاجی و سبز در بافت آن به کار رفته‌اند. رنگ‌های به کار رفته در فرش کردی قوچان چنان پررنگ و چشمگیر هستند که نقوش و الگوهای ساده این فرش را برجسته می‌کنند. فرش‌های کردی قوچان تماما از پشم بافته می‌شوند.
فرش ترکمن از فرش‌های شناخته‌شده و پرطرفدار ایرانی در سطح جهان است. فرش دستباف ایلیاتی ترکمن با توجه به الگوهای هندسی خاص خود، استفاده از رنگ‌های قرمز و قهوه‌ای پررنگ و نقش گل هشت ضلعی به خوبی قابل تشخیص است.
بافندگان فرش ترکمن سلیقه هنری خود را در استفاده از رنگ‌ها و استایل‌های هنری به کار می‌گیرند تا هر فرش ترکمن با وجود شباهت در نقوش هندسی، منحصربه‌فرد باشد.
فرش دستباف ایلیایی مملو از نقوش طبیعی و رنگ‌های پررنگ و سرزنده است که حس اصالت و سادگی زندگی کوچ‌نشینی را به فضای خانه شما می‌آورد. فرش‌های ایلیاتی در قطع کوچک بافته می‌شوند و به خوبی در فضاهای مختلف خانه قابل استفاده هستند. فرش‌های ایلیاتی هر کدام از ایلات پرافتخار کشورمان دارای طرح و رنگ‌بندی خاص خود هستند.
مطالب پیشنهادی مرتبط:
نویسنده: مهشید پرچمی | عضو تحریریه چیدانه