انواع فرش دستباف؛ زیباترین و بهترین مدل‌های فرش دستباف

فرش برای ایرانیان از گذشته اهمیت داشته و وسیله‌ای ضروری بوده است. فرش در هر دوره‌ای جنس و مدل و طرح‌های مختلفی داشته، اما امروز در خانه‌ها از انواع مختلف فرش‌های ماشینی و دستباف استفاده می‌شود. در این بین انواع فرش دستباف، هنر دست هنرمندانی از مناطق مختلف ایران و نماد فرهنگ ایرانیان با شهرت جهانی است که جلوه‌ دکوراسیون داخلی را چند برابر می‌کند. در مناطق مختلف کشور انواع فرش‌ دستباف بافته می‌شوند که هریک ویژگی‌های خاص خود را داشته و با آن‌ها شناخته می‌شوند. در مطالب قبلی یه‌طور کامل درمورد انواع فرش صحبت شد. در این مطلب از چیدانه به معرفی انواع فرش دستباف از نظرهای مختلف و ویژگی‌های هریک، تاریخچه، مزایا و قیمت قالی دستباف می‌پردازیم؛ با ما همراه باشید…

تاریخچه فرش دستباف

انسان از زمانی که خود را شناخت، به فکر تهیه منسوجی بود تا در برابر سرما و سختی زمین از او محافظت کند. در ابتدا از پشم و موی حیوانات برای برطرف کردن این نیاز استفاده می‌شد اما بعدها پوست حیوانات به‌عنوان اولین زیرانداز یا فرش استفاده شد. با گذشت زمان انسان آموخت که با در هم تنیدن و فشردن الیاف پشم، زیراندازی ضخیم‌تر و گرم‌تر به نام نمد تولید کند، با یادگرفتن فنون ریسندگی، نخ‌های پشمی را تولید و برای اولین بار با ترکیب رشته‌های افقی و عمودی نخ‌های پشم، گلیم را ابداع کرد و این آغازی بر تولید فرش گره‌دار یا پرزدار پیشرفته‌تر بود. در سال 1328ه.ش از اولین فرش‌های گره‌دار در چادر صحرانشینان یا روی اسب‌ها استفاده شد. پس از آن هنر فرش‌بافی پیشرفت کرد تا جایی‌که در قرون 16 و 17 میلادی به اوج شکوفایی خود رسید. فرش ایرانی از گذشته معروف بوده، گزنفون تاریخ‌نگار یونانی در سال‌های 430 تا 345 پ.م در کتاب سیرت کوروش می‌نویسد: «ایرانیان برای این‌که بسترشان نرم باشد قالیچه زیر بستر خود می‌گسترند».

انواع مدل فرش دستباف

تنوع در روش تولید، اندازه، جنس، رنگ و تفاوت‌های ظاهری و ساختاری باعث شده که فرش دستباف ایران دارای انواع مختلفی باشد که هر یک نام مشخصی دارد. بر این اساس انواع مدل فرش دستباف از جنبه‌هایی چون؛ جنس تار و پود و پرز، اندازه یا منطقه‌ای که در آن بافته شده، تقسیم‌بندی می‌شوند. هر یک از انواع مدل‌های فرش‌ دستباف زیبایی‌های خاص خود را داشته و می‌توان با توجه به نیاز و سلیقه آن‌ها را انتخاب کرد.

انواع مدل فرش دستباف از نظر جنس

فرش‌های دستباف از الیاف و نخ‌هایی با جنس‌های مختلف بافته می‌شوند که هریک ویژگی‌ها و مزایای خاص خود را دارند. فرش‌های دستباف دارای سه بخش طول یا تار، پود یا عرض و پرز یا ارتفاع هستند که این‌ها باعث تولیدو انواع مختلف فرش دستباف می‌شود. استفاده از مواد اولیه باکیفیت یکی از تمایزهای اصلی قالی دستبافت با سایر فرش‌هاست. انواع مدل فرش دستباف از نظر جنس در 5 دسته کلی تقسیم‌بندی می‌شوند؛

• پشمی: در این فرش‌ها تار، پود و پرز از پشم حیوانات است که در فرش‌های عشایری مشاهده می‌شود، اما امروزه این فرش‌ها بیشتر با تار و پود پنبه‌ای و تنها پرزهای پشمی بافته می‌شوند.

• تمام ابریشم: پرز و چله فرش‌ دستباف ابریشم، ابریشمی است و زیبایی و قیمت بالایی دارد.
• گل ابریشم: در نقش‌ها و دور حاشیه‌های این فرش‌ها، به جای پرز پشمی از ابریشم استفاده شده و معمولا چله آن‌ها نیز از ابریشم است.
• کف ابریشم: تنها در زمینه این فرش‌ها به جای پرز پشمی از پرز ابریشمی استفاده می‌شود.

• فرش کرک ابریشم: این فرش‌ها که به دلیل قیمت بالا رایج نیستند، پرزی از کرک و چله‌ای ابریشمی دارند و معمولا جنس چله آن‌ها از پنبه یا کتان است.
• سوف: نوعی قالی که زمینه آن از پود ضخیم و نازک و نقش گل و بوته‌های آن با پرزهای بلندتر یا پرزدار بافته می‌شود.

انواع فرش دستباف از نظر اندازه

با اینکه اندازه‌های استاندارد فرش دستبافت ایرانی 6، 9، 12 و 24 متر است که با توجه به ابعاد فضای مورد نظر می‌توان هریک را انتخاب کرد اما انواع قالی دستباف در اندازه‌های دیگر نیز بافته می‌شود. برای انواع فرش دستباف از نظر اندازه نام‌های مختلفی انتخاب شده که هریک نشان ابعاد مشخصی است؛

• قالی: فرش‌هایی که در اندازه‌های 3×2، 5/3×5/2، 4×3 و 4×6 متر بافته می‌شود که به ترتیب قالی‌های کوچک، متوسط، بزرگ و بسیار بزرگ گفته می‌شوند. قالی نسبت به دیگر ابعاد فرش محبوب‌تر و پرکاربردتر است تا جایی‌که از نام قالی به جای فرش نیز استفاده می‌شود.
• قالیچه: فرش‌هایی که مساحت آن از 4 مترمربع کمتر بوده و به دو دسته قالیچه سجاده‌ای و پرده‌ای تقسیم می‌شوند. ابعاد قالیچه سجاده‌ای 20/2×40/1 و ابعاد قالیچه پرده‌ای ریزبافت 5/2×5/1متر است.
• کلگی: فرش‌هایی کم عرض‌تر از قالی و با طولی کمتر از 4 متر که در اندازه‌های 3×5/1 ، 3×7/1 و 7/3×2 متر بافته می‌شود.

• کناره: فرشی مورد استفاده در راهروها و راه پله‌ها با پهنای 70/1 تا 5/0 متر و طول 3 تا 10 متر که در بعضی موارد تا 15 متر و بیشتر نیز بافته می‌شود.
• ذرع و نیم و ذرع چارک: به فرش‌هایی با ابعاد 5/1×04/1 و 60/1×10/1 متر ذرع و نیم و فرش‌هایی با ابعاد 30/1×80/0 متر ذرع و چارک گفته می‌شود.
• پشتی: قالیچه‌هایی با مساحت کمتر از 1 مترمربع که برای روی پشتی‌ استفاده می‌شود. معمول‌ترین اندازه پشتی 90×60 سانتی‌متر است. در گرگان و بجنورد برای پشت پشتی‌ها نوعی گلیم بافته و داخل آن را با پر مرغ و ابر پر می‌کنند و به آن‌ها قارچین می‌گویند.
• پادری: قالیچه‌های کوچکی که اندازه پاگرد جلوی در بافته می‌شود.

انواع قالی دستبافت از نظر محدوده بافت

انواع فرش‌های دستباف را از نظر محل و محدوده بافته شده نیز می‌توان تقسیم‌بندی کرد که شامل؛

فرش دستباف شهری؛

فرشی که در شهرها بافته می‌شود. فرش شهری ‌بافت توسط شهرنشینان بافته شده و از ویژگی‌های آن ظرافت، رج‌شمار بالا و نقش و طرح‌های خاص است.

فرش دستباف روستایی؛

فرش روستایی نماد پیدایش قالی‌های دستبافت ساده و ابتدایی است. فرش‌هایی بدون طرح و نقشه که معمولا به‌صورت ذهنی‌باف و در اندازه‌های کوچک ذرع و نیم، پشتی، کناره و خرک بافته می‌شوند.

قالی دستباف عشایری؛

فرش دستباف عشایری در نگاه اول تفاوتی با فرش‌های دستباف روستایی ندارد. این فرش‌ها با طراحی‌های برگرفته از دل طبیعت و محیط زندگی ایل نشینان و در اندازه‌های کوچک بافته شده و نوع بافت آن‌ها زمخت و درشت است. کناره‌ فرش ایلی، بافتی پیچیده دارد که معمولا در فاصله‌های معین منگوله‌های کوتاه پشمی وصل می‌کنند.

انواع فرش دستباف از نظر شهر محل بافت

انواع فرش یا قالی دستباف را بر اساس شهر و منطقه بافته شده نیز می‌توان تقسیم کرد که مهمترین آن‌ها شامل؛

فرش دستباف کاشان؛

فرش دستباف کاشان از قالی‌های پرطرفدار در بین ایرانیان است که در جهان نیز شناخته شده و با طرح‌ها و رنگ‌های متنوع بافته می‌شود. زیبایی طراحی و کیفیت بی‌نظیر فرش دستبافت کاشان از ویژگی‌های اصلی این قالی‌های دستباف است.امروزه در فرش دستباف کاشان بیشتر از نقشه لچک و ترنج استفاده می‌شود که به لچک و ترنج شاه عباسی نیز معروف است.

فرش دستباف تبریز؛

بافندگان هنرمند تبریز قالی‌هایی در طرح‌ مدل و رنگ‌های متنوع و خاص می‌بافند که طرفداران زیادی دارد. تبریز فرش‌های دستباف باارزش و نفیسی تولید می‌کند که در کلکسیون‌ها و موزه‌های جهان نیز نگهداری می‌شوند. فرش دستباف تبریز معمولا با پشم یا ابریشم بافته می‌‌شود و چله‌‌کشی آن با پنبه و ابریشم و به ندرت با پشم است. بسیاری از فرش‌‌های تبریز در نهایت ظرافت و دقت بافته شده و بسیار نازک رویه‌گیری می‌شوند.

فرش دستباف اصفهان؛

هنرمندان و بافندگان اصفهان فرش‌هایی ظریف و زیبا تولید می‌کنند. طرح‌های بیشتر قالی‌های اصفهان لچک و ترنج است. نقوش زیبای اسلیمی در ساختار لچک و ترنج و قاب‌هایی با نقوش اسلیمی در حاشیه این فرش‌ها مشاهده می‌شود. از دیگر ویژگی‌های ظاهری فرش دستباف اصفهان، گردش ساقه‌های ختایی به‌عنوان زیرنقش با ساقه‌های اسلیمی و گل‌های زیبای شاه عباسی است.

فرش دستباف کرمان؛

فرش دستباف کرمان جزو فرش‌های طبیعت گرا، پرکار و پر از نقش‌های ریز است که معروف‌ترین طرح‌های آن شامل سبزیکار، واگیره‌ای، درختی، بته‌ای، قاب قرآنی، تصویری و افشان است. طرح معروف گلدانی نیز یکی از شاهکارهای قالی‌های دوره صفویه است.

فرش دستباف نایین؛

هنر بافندگی فرش دستباف نایین نیز مانند اصفهان و تبریز حرفه‌ای و خاص است. فرش‌ دستباف نایین از نظر طراحی از فرش‌های اصفهان الگوبرداری می‌کند. استفاده زیاد از طرح لچک و ترنج با ترکیب نقوش اسلیمی و ختایی در فرش دستباف نایین تا حدی است که این فرش‌ها را اغلب با طرح لچک و ترنج می‌شناسند.

فرش دستباف فراهان؛

فرش فراهان قدیمی و کلاسیک فرشی با دوام است که با پشم با کیفیت و زخیم بافته می‌شود و ارتفاع پرزهای آن بسیار کوتاه است. فرش دستباف فراهان شهرت جهانی دارد.

فرش دستباف هریس؛

فرش دستباف هریس با نقش و نگارهای زیبا از نمادهای هنر ایران با شهرت جهانی است. در طرح و نقشه‌های فرش دستباف هریس از خطوط منحنی در بافت استفاده نشده و اشکال اسلیمی هندسی و خطوط شکسته به‌کار می‌رود.

فرش دستباف بختیاری؛

قالی دستباف بختیاری توسط زنان و دختران بختیاری معمولا بدون طرح و نقشه از پیش طراحی شده و با نقش‌های ذهنی در مراکزی از استان چهارمحال و بختیاری بافته می‌شود.

انواع طرح قالی دستباف

طرح‌های فرش‌ دستباف ایرانی انواع متنوعی داشته که بهترین و زیباترین طرح فرش دستباف، باید هماهنگ با سلیقه شخصی، دکوراسیون داخلی خانه و طرح‌ دیگر وسایل خانه انتخاب شود؛

• شاه‌عباسی: طرح‌های شاه عباسی بر اساس طرح گل معروف شاه عباسی طراحی شده است. گل‌های‌ شاه عباسی با بندهای ختایی و گاه تلفیق با اسلیمی‌ها، انواع نقوش فرش را ایجاد می‌کنند.

اسلیمی: این طرح‌ها بر پایه گردش منظم نقوش اسلیمی شکل گرفته است. طرح‌های اسلیمی دارای انواع و اشکال مختلفی هستند.

• افشان: در طرح افشان اجزا تشکیل دهنده طرح به‌صورت پراکنده و جدا ولی با فاصله منظم طراحی می‌شوند. در این طرح همه بند، گل و برگ‌ها به‌صورت افشان و پراکنده هستند.
• ایلی و عشایری: این طرح‌ها توسط عشایر ایران بافته می‌شوند و معمولا طرح‌های ذهنی قالی‌بافان است.
• اقتباسی: این طرح‌ها بیشتر به طرح‌های فرش مناطق مرزی ایران و کشورهای همسایه شباهت دارد. ایرانیان با استفاده از هوش و هنر خود تغییراتی در آن‌ها به‌وجود آورده‌ و به همین دلیل به طرح‌های اقتباسی معروف‌ هستند.

• ترکمن: طرح‌‌های ترکمن جزو نقوش هندسی هستند که به‌صورت ذهنی بافته می‌شوند.
• درختی: شامل اشکال درختان، شاخ و برگ و بوته‌ها است.
• گلدانی: طرح اصلی از شکل گلدان با شاخه‌های گل داخل آن تشکیل می‌شود.
• گل فرنگ: این طرح شامل گل‌های رنگارنگ چندپر، گلدان‌های فرنگی و گل‌های طبیعی به‌خصوص گل رز با رنگ‌های روشن چون زرد، آبی و سرخ است.

• شکارگاهی: این طرح‌ها شامل صحنه‌های شکار و شکارگاه است.
• آثار و ابنیه باستانی: تمام طرح‌هایی که از نقوش و اشکال تزیینی بناها، عمارات و کاشیکاری‌های آن‌ها الگوبرداری شده است.
• هندسی: این نقش‌ها با اشکال هندسی و خطوط زاویه‌دار طراحی می‌شود.
• محرابی: طرح اصلی به شکل محراب است و در مساجد بیشتر استفاده می‌شود.

انواع قالی دستباف از نظر ظرافت

در مراحل تولید فرش دستباف رجشمار فرش یکی از مهمترین مشخصه‌های قالی دستباف است که کیفیت، قیمت، ظرافت فرش را تا حدودی تعیین می‌کند. فرش دستباف از نظر ظرافت، در سه گروه زیر تقسیم می‌شود؛

• درشت‌ باف: رجشمار آن بین 15 تا 30 رج است، یعنی در هر 7 سانتی‌متر بین 15 تا 30 گره بافته می‌شود.
• نیمه‌ریز و ریزباف: رجشمار 30 تا 45 نیم‌ریز و 45 تا 60 به بالا، ریز باف محسوب می‌شود.
• ممتاز: دارای رجشمار90 به بالاست که قیمت بالاتری نسبت به دیگر فرش‌های دستباف دارند.

انواع فرش دستباف از نظر سبک

فرش‌های دستباف را از نظر سبک نیز می‌توان دسته‌بندی کرد که این تقسیم‌بندی در فرش‌های ماشینی نیز صدق می‌کند؛

فرش دستباف کلاسیک؛

فرش دستباف کلاسیک مطابق اصول و قواعد معمول گذشته بافته شده و طرح و نقش‌های آن سنتی و قدیمی است. اسن فرش‌ها از نظر تنوع در رنگ‌بندی بسیار متنوع هستند.

فرش دستباف مدرن؛

امروزه با توجه به سلیقه افراد و طرفداران سبک دکوراسیون مدرن، تولید فرش دستباف مدرن رونق پیدا کرده است. در این فرش‌های دستباف تنها نوع طراحی، بافت، شکل ظاهری، رنگ‌ها و کمی مواد اولیه تغییر کرده و از نقوش ریز و مینیمال یا اشکال هندسی ساده استفاده می‌شود.

بهترین مدل فرش دستباف

برای خرید بهترین مدل فرش دستباف باید به خصوصیاتی از فرش که برای شما اولویت دارد و ویژگی‌هایی چون طرح، جنس و رنگ آن‌ها توجه کرد. برای مثال بهترین مدل فرش دستباف منزل از نظر رنگ طبق اولویت‌ها، سلیقه و تم رنگی دکوراسیون منزل تعیین می‌شود و هنگام خرید باید دقت کرد که رنگ فرش با دکوراسیون داخلی خانه هماهنگ باشد. 

مزایای مدل فرش دستباف

• حفظ دمای مناسب در فصل‌های مختلف سال؛ گرم در زمستان و سرد در تابستان
• عدم ایجاد الکتریسیته ساکن
• با ارزش‌تر شدن با گذشت زمان
• حفظ درخشش فرش در طول زمان
• طبیعت گرم و مفید برای کودکان
• قابلیت رفوگری و ترمیم
• عمر طولانی

قیمت فرش دستباف

انواع فرش‌ دستباف، بر اساس اندازه، طرح و نقش، جنس و تراکم قیمت‌های مختلفی دارند. بهترین قیمت فرش دستباف به میزان بودجه در نظر گرفته شده برای خرید فرش بستگی دارد. توجه داشته باشید که فرش‌های دستباف ابریشمی با رجشمار بالا قیمت بالاتری دارند. برخی ممکن است قیمت بالای فرش دستباف را جزو معایب آن بدانند. البته خرید انواع فرش دستباف مانند سرمایه‌گذاری است چراکه به مرور زمان ارزش آن‌ها بیشتر می‌شوند. برای اطلاعات بیشتر در زمینه خرید فرش دستباف مطلب فرش دستباف از کجا بخرم؟ را بخوانید.

کلام پایانی

فرش دستبافت ایرانی از گذشته جایگاه خاصی در جهان داشته و نماد هنر کشور ایران محسوب می‌شود. قالی دستباف در گذشته با نخ و رنگرزی گیاهی و مواد اولیه کاملا طبیعی، توسط هنرمندان عشایر و روستایی مناطق مختلف ایران بافته می‌شد اما به‌مرور با گسترش شهرها شهرنشینان نیز به بافت قالی پرداختند. انواع قالی دستباف در طرح، نقش، رنگ، بافت‌ و با متریال کاربردی متفاوت بافته می‌شوند. شما هم اگر می‌خواهید از انواع قالی دستباف ایرانی که هنر دست مردم ایران زمین است در دکوراسیون خانه یا محل کار خود استفاده کنید، با کمک این مطلب و کارشناسان چیدانه می‌توانید بهترین انتخاب و خرید را داشته باشید.

برای اطلاعات بیشتر در زمینه انواع فرش دستباف مطالب گبه دستباف مدرن، فرش دستباف ارگانیک و فرش دستباف قشقایی را بخوانید.