فرش یکی از هنرهای اصیل ایرانیان است که از گذشته‌های دور در دنیا شناخته شده است. استفاده از انواع فرش به‌عنوان کف‌پوش در خانه و محل کار ایرانیان وسیله‌ای ضروری به حساب آمده که کاربردهای فراوانی دارد. فرشها از نظر روش بافت به دو دسته کلی دستباف و ماشینی و از نظر سبک به دو بخش کلاسیک و مدرن تقسیم بندی می‌شوند. در این مطلب از چیدانه به معرفی انواع فرش و بررسی ویژگی‌های آن از نظر بافت، سبک، طرح، الیاف و اندازه پرداخته میشود. با چیدانه همراه باشید…
کلمه فرش در زبان عرب به معنای زمین و در زبان فارسی بیشتر به معنای زیرانداز و کف‌پوش است. به‌همین دلیل در ایران قالی، قالیچه، گلیم، جاجیم یا زیلو نیز نوعی فرش محسوب می‌شوند، اما بهتر است بدانید منظور از فرش ایرانی همان قالی است. در واقع فرش کلمه‌ای کلی است برای انواع زیرانداز اما قالی زیر مجموعه فرش به‌حساب آمده و به مدل های پرزدار گفته میشود که از نظر شیوه بافت در دو دسته دستبافت و فرش ماشینی تقسیم‌بندی می‌شوند.
از گذشته فرش در چیدمان خانه‌های ایرانی جایگاه ویژه‌ای داشته و جزیی جدایی‌ناپذیر در دکوراسیون خانه‌های ایرانی محسوب میشود. قدمت فرشبافی در ایران تا جایی است که قدیمی‌ترین قالی جهان که در گور یکی از فرمانروایان سکایی از مردمان کوچ‌نشین ایرانی‌تبار در محدوده کشور روسیه پیدا شده است را به ایرانی‌ها نسبت می‌دهند. امروزه نیز انواع فرش‌های ایرانی دستباف و ماشینی زیبا و بی‌نظیری تولید میشود که جلوه‌گری خاصی در دکوراسیون ایرانی دارد.
قالی دستباف توسط هنرمندان ایرانی و بدون استفاده از ماشین آلات صنعتی بافته میشود. این کار هنر خاص خود را داشته و بر روی تار و پودی که روی دار قالی فلزی یا چوبی کشیده میشود، بافته میشود. از مزایای فرش دستباف، عدم استفاده از الیاف مصنوعی در بافت است که باعث میشود آسیبی به سلامتی افراد وارد نشود. پرز این قالی ها بسیار نرم و راحت و تنوع رنگ و نقش آن‌ها بالاست. زیبایی قالی‌های دستباف بر اثر پا خوردن، نور و شست‌و‌شو بیشتر میشود، به‌خصوص اگر الیاف این قالی با مواد طبیعی رنگرزی شده باشد.
به‌دلیل استفاده از الیاف پشم و ابریشم در قالی دستباف الکتریسیته ساکن تولید نخواهد شد و قیمت آن‌ها در طول زمان افزایش می‌یابد، در واقع خرید آن‌ها سرمایه‌گذاری نیز محسوب میشود. با خرید فرش دستباف علاوه بر هنر قالی‌بافی به صنایع دیگری چون نساجی، دامپروری نیز کمک میشود. از عیوب قالی دستباف می‌توان به قیمت بالای آن‌ها اشاره کرد و با توجه به دستباف بودنشان ممکن است اشتباهاتی در بافت و طرح آن به‌وجود آید که آن را تنها یک کارشناس یا فردی که در این زمینه خبره باشد تشخیص می‌دهد.
فرش‌های دستباف کلاسیک در ایران با سه طرح اصلی بافته میشود.
در این بین طرح ترنج بیشترین طرفداران را داشته و در بیشتر خانه‌های ایرانی دیده میشود. این فرش‌های دستبافت حاشیه‌ای پهن در اطراف و طرح بیضی یا دایره در وسط دارند، از معماری حیاط بناهای دوره اشکانیان الهام گرفته شده است. لچک‌ها باغچه‌های سبزی‌کاری و بیضی وسط نماد حوض حیاط است.
در طرح افشان، لچک و ترنج حذف شده اما حاشیه کناری حفظ شده و در وسط آن طرح گل، ساقه و برگ مشاهده میشود.
در طرح خشتی، سطوح داخلی به مستطیل‌های مساوی تقسیم شده، داخل هر مستطیل نقشهای بافته میشود و تکراری نبودن طرح داخل خشت‌ها نشانه مرغوبیت نقشه است. دست بافته‌هایی با طرحهای دیگر چون گبه، فرش‌های ترکمن و گلیم نیز در شهرهای مختلف ایران بافته میشود.
فرش‌های دستبافت را بر اساس نوع الیاف استفاده شده در بافت آن‌ها نیز می‌توان دسته بندی کرد که انواع متفاوتی چون ابریشم و پشم دارد.
در بافت فرش‌های دستباف ابریشم بیشتر از الیاف ابریشم طبیعی استفاده میشود. قالی های دستباف ابریشمی کیفیت و قیمت بسیار بالایی دارند.
فرش‌های دستباف پشمی از نظر قیمت نسبت به قالی های ابریشمی ارزان‌تر هستند اما ظرافت و و ریزبافی فرش‌های ابریشم را ندارند. اما به‌دلیل قیمت پایین‌تر و نگهداری آسان‌تر طرفداران خاص خود را دارد.
از مزایای فرش دستباف این است که در صورت آسیب دیدن می‌توان آن را ترمیم کرد و بخش‌های آسیب‌دیده را رفو کرد. فرآیند رفوگری روی قالی به‌منظور رفع عیوب ناشی از بیدخوردگی، پارگی، پوسیدگی، ساییدگی و سوراخ شدن انجام میشود. البته توجه داشته باشید که روفوگری به مهارت و تجربه بالایی نیاز دارد و این کار باید به افراد متخصص و ماهر سپرده شود.
مطلب مرتبط: روش های نگهداری از فرش
فرش یا قالی ماشینی به‌وسیله ماشین‌های بافندگی بافته می‌شوند. بافت آن‌ها در سه مرحله ریسندگی، بافندگی و تکمیل انجام میشود. تنوع در طرح و قیمت مناسب فرش‌های ماشینی باعث شد تا با گذشت زمان نظر طرفداران زیادی را به خود جلب کند. از مهم‌ترین ویژگی‌های آن‌ها انعطاف‌پذیری بالا، مناسب بودن قیمت، امکان تعویض، نیاز به مراقبت کمتر در نگهداری و شستشو است. جلوه و ارزش فرش ماشینی به مرور زمان کم میشود. فرش ماشینی به‌دلیل استفاده از مواد پلیمری در بافت عایق سرما و گرما نیست، دارای پرزهای پلاستیکی است که بر اثر عبور و مرور به‌دلیل حالت مغناطیسی، در هوا معلق میشود و ممکن است باعث ایجاد حساسیتهای تنفسی شود.
فرش کلاسیک ماشینی شباهت زیادی به نقشه و طرح دستباف دارد. این طرحهای سنتی و اصیل چون لچک ترنج، خشتی و افشان با استفاده از فناوری مدرن دستگاه‌های ریسندگی روی فرش ماشینی پیاده می‌شوند. اما طرحهای مدرن آن با نقشهای هندسی یا فانتزی یا حتی بدون طرح و ساده نیز امروزه طرفداران خاص خود را به‌خصوص برای استفاده در دکور مدرن و مینیمال پیدا کرده است.
فرش‌های ماشینی با الیاف مختلفی بافته میشود. اکثر الیاف به‌کار رفته در آن از نوع الیاف مصنوعی هستند. فرش ماشینی بیشتر با نخ آکریلیک بافته میشود. الیاف آکریلیک به‌خصوص نوع هیت ست شده آن از پرفروش‌ترین الیاف فرش ماشینی است که کیفیت بالایی دارد و موجب افزایش کیفیت و طول عمر آن‌ها میشود.
فرش‌های آکریلیک شباهت زیادی به فرش‌های پشمی اما قیمت پایین‌تری دارند. از مزایای آن مقاومت در برابر فشار و قدرت پوشانندگی بالاست.
این فرشها معایبی چون پرزدهی بالا و عدم مقاومت در برابر سرما و گرماست. پلی‌استر یا ابریشم مصنوعی ماده‌ای پلیمری است که از ویژگی‌های آن مقاومت در مقابل حرارت و رطوبت، رنگ‌پذیری بالا، تنوع رنگی، لطافت، درخشندگی، زیبایی و قیمت پایین است. از معایب فرش پلی استر عمر کوتاه و آسیب دیدن در مکان‌های پر رفت و آمد است. الیاف پلی پروپلین از مواد پلیمری ساخته شده و از مزایای آن رنگ‌پذیری بالا، قیمت پایین، مقاومت در مقابل جذب رطوبت و نور طبیعی خورشید و آسیب کمتر است. از معایب فرش پلی پرولین طول عمر پایین و نامناسب بودن برای محل‌های پر رفت و آمد و جذب آلودگی بالاست. آلودگی‌های با پایه روغنی به‌سختی اما آلودگی‌های حلال در آب به آسانی از آن‌ها پاک میشود.
فرش ایرانی با قدمت چند هزار ساله هنوز هم تازگی و زیبایی خود را دارد و با حفظ شکوه و اصالتش رنگ و لعابی امروزی نیز به خود گرفته و با انواع طرح‌ها و رنگ‌های متنوع، مطابق با سلیقه‌های امروزی و انواع سبک‌های دکوراسیون از کلاسیک و سنتی تا مدرن بافته میشود. توجه داشته باشید که در انتخاب قالی باید به هماهنگی نقشه و رنگ آن با سایر اجزای دکوراسیون فضای مورد استفاده توجه زیادی داشت.
مطلب مرتبط: فرش در دکوراسیون؛ مدل‌های زیبا و جذاب دکوراسیون فرش در خانه
انواع فرش از نظر سبک به دو دسته کلی زیر تقسیم میشود
اگر دکوراسیون شما سبکی کلاسیک و سنتی دارد بهتر است از طرحهای سنتی فرش ایرانی چون لچک ترنج، خشتی و افشان یا طرح گلیم و گبه استفاده کنید. چراکه این سبک‌ها با شکوه و اصالت خاص خود کاملا متناسب با سبک کلاسیک و سنتی است و جلوه بی‌نظیری در این سبک دکوراسیون ایجاد می‌کند. توجه داشته باشید که بهتر است از قالی های دستباف سنتی برای دکوراسیون کلاسیک استفاده شود اما در صورت نبودن این امکان می‌توان با استفاده از فرش‌های ماشینی با طرحهای سنتی دستباف نیز زیبایی و جلوه خاصی را در دکوراسیون داخلی ایجاد کرد.
با اینکه فرش کلاسیک تنها مناسب دکوراسیون خانه‌هایی با سبک سنتی و کلاسیک نیست و می‌توان با استفاده از آن در انواع دکوراسیون مدرن، تضاد و جلوه‌ای بی‌نظیر ایجاد کرد و سبکی تلفیقی پدید آورد؛ اما امروزه مدل های مدرن قالی با طرح های مینیمال یا هندسی و فانتزی به‌خصوص در فرش‌های ماشینی بافته میشود که بسیار مناسب خانه‌هایی با دکوراسیون مدرن و امروزی هستند.
برخی از فرش‌های مدرن شامل مدل های وینتج، کهنه نما، شگی و سه بعدی میشود.
امروزه انواع فرشها با نخ‌های مختلفی بافته می‌شوند که هر یک ویژگی‌های خاصی به فرشها می‌بخشند. فرشها به طور کلی یا با الیاف طبیعی یا مصنوعی تولید می‌شوند. معروف‌ترین و جدیدترین الیاف کاربردی فرش شامل موارد زیر است:
فرش آنتی باکتریال از انواع فرش ماشینی با الیاف مصنوعی است که به منظور حفظ سلامت خانواده خصوصا کودکان، افراد حساس و سالمندان، با به کار بردن الیاف نانو سیلور نقره، خاصیت ضدباکتری به خود می‌گیرد. این فرش علاوه بر خاصیت آنتی باکتریال، خواصی چون بدون پرز و ضد حسایت، بو نگرفتن، عدم جذب کامل مایعات را نیز دارد.
به طور کلی انواع فرش دستباف از ابریشم و پشم و انواع فرش ماشینی از نخ پلی‌پروپلین و نایلون بافته می‌شوند. الیاف مصنوعی فرش‌های ماشینی، ممکن است حساسیتهای پوستی ایجاد کند و به‌راحتی مو و آلودگی را به خود جذب می‌کند. اما قالی‌های دستباف به دلیل الیاف طبیعی این مشکلات را ندارند و فرش ضد حساسیت محسوب می‌شوند. از طرفی با خوابیدن روی آن‌ها به دلیل نرمی و لطافت‌شان کمر درد نخواهید گرفت و خاصیت دفع گرما در تابستان و سرما در زمستان را هم دارند.
فرش پشمی با الیاف طبیعی پشم بافته میشود. پشم‌ها از موی حیواناتی چون گوسفند، بز یا شتر تهیه شده و بعد از تبدیل شدن به نخ، برای بافت فرش آماده می‌شوند. ایران از گذشته یکی از کشورهای مطرح در تولید فرش‌های دستباف پشمی بوده است.
فرش‌های شگی فرش‌هایی پرز بلند هستند که ظاهر پشمالو و نامرتب آن‌ها جلوه زیبا و متفاوتی دارد. از انواع فرش شگی می‌توان به فلوکاتی، پشمی، نمدی و میکرو اشاره کرد. این فرشها در سال 1960 تا 1970 مد روز بود و طرفداران زیادی داشت و بعد از آن از مد افتاد، اما در سال‌های اخیر با ظاهری متفاوت و مدرن‌تر مجددا وارد بازار شد و به یکی از ترندهای فرش تبدیل شد. این فرشها بیشتر برای راهروها، اتاق مطالعه و نشیمن‌های کم وسیله و مدرن مناسب هستند.
جوت هندی نوعی الیاف گیاهی با رشد سریع و تجدیدپذیر است که ویژگی‌های منحصر به فرد آن را از سایر الیاف‌های طبیعی جدا می‌کند. جوت یک لیف گیاهی ارگانیک بوده که در مناطق گرم و مرطوب به خصوص هند و بنگلادش رشد کرده و به نام لیف طلایی نیز شناخته میشود. نخ جوت علاوه بر ارزش بالا و سازگاری با محیط زیست خاصیت درخشندگی نیز دارد. اخیرا انواع فرش‌های جوت هندی دوستدار محیط زیست بسیار محبوب شده‌اند.
فرش چهل تکه از تکه‌های کوچک فرش‌های مختلف تولید میشود. در دنیا و به خصوص ایران، انواع فرش‌های چهل تکه در تنوع بالایی از رنگ، طرح، نوع و ابعاد بافته می‌شوند که هریک زیبای خاص و منحصربه‌‌فردی دارند. در طول زمان ممکن است قسمت‌هایی از این فرش پوسیده شوند اما تکه‌های دیگر سالم بمانند. در این صورت بهتر است به جای دور انداختن فرش، تکه‌های سالم جدا و به یکدیگر دوخته شود و فرش چهل تکه جدیدی تولید شود.
فرش وینتیج با ظاهری کهنه امروزه طرفداران خاص خود را دارد. انواع فرش کهنه نما همان فرش دستبافت است که رنگ تازه و اصلی و تار و پودهای خود را از دست داده و ظاهری قدیمی و سنگ شور دارد. بدین ترتیب یک فرش مدرن هم می‌تواند به یک فرش کهنه تبدیل شود.
فرش شنل یا بلژیکی از انواع فرش‌های فانتزی است که برای اولین بار در کشور بلژیک تولید شد. ایران پس از بلژیک و ترکیه، فرش ماشینی طرح شنل را به خط تولید خود اضافه کرد و تا مدت‌ها شهر کاشان اولین تولیدکننده فرش ماشینی بلژیکی بود. برای تولید این فرش نخ شنل به عنوان نخ کف به کار برده میشود که به همین دلیل به نام فرش شنل شناخته میشود.
فرش ابریشم با ابریشم طبیعی بافته شده و فرشی ظریف و زیباست. انواع فرش ابریشم بعد از چند سال ارزش بیشتری پیدا کرده و حتی برای سرمایه گذاری هم خریداری میشود. این فرش شهرتی جهانی دارد، تا جایی که توریست‌ها برای خرید آن به ایران می‌آیند و حتی یکی از بخش‌های مهم صادرات غیر نفتی کشور را تشکیل می‌دهد.
ایرانی‌ها برای حل مشکل لیز خوردن فرش خلاقیت به خرج داده و نوعی فرش جدید ابداع کرده‌اند که از هرگونه خطر سر خوردن ایمن بوده و با مزایای دیگر خود توانسته محبوبیت زیادی به دست آورد. انواع فرش ضد لغزش از دو لایه تشکیل شده، لایه زیری با متریالی که از لغزندگی پیشگیری می‌کند، ساخته شده و لایه رویی شبیه به فرش ماشینی است. دو لایه به راحتی از یکدیگر جدا شده و در صورت کثیف شدن می‌توان لایه رویی را جدا کرد و در ماشین لباسشویی خانه شست.
قالی‌ها از نظر ابعاد به چهار دسته کوچک، متوسط، بزرگ و بسیار بزرگ تقسیم می‌شوند و ابعاد آن‌ها از 2 در 3 متر تا 4 در 6 متر و حتی بیشتر متغیر است. قالیچه معمولا مساحتی کمتر از 4 متر دارد و در ابعاد 1.5*2.5 و 1.40*2.20 متر بافته میشود. و اگر ریزبافت باشد به آن‌ها پرده‌ای می‌گویند. قالیچه‌های 3 متری با ابعاد 2.20 *1.40 متر را سجاده‌ای یا دو ذرعی می‌گویند. کلکی کم عرض‌تر از قالی، ولی با طول بیشتر از قالی است البته این اندازه معمولا بیشتر از 4 متر نمی‌شود. کناره با عرض50، 70 و 100 سانتی‌متر و طول 3 تا 10 متر بافته و برای راهروها و راه‌پله‌ها استفاده میشود.
انواع دیگر قالی شامل ذرع و نیم، ذرع چارک، پشتی با مساحت زیر 1 متر و ابعاد 60 در 90 سانتی‌متر و پادری با ابعاد کوچک برای پاگردها است.
فرش ایرانی با اصالت و قدمت بالا از گذشته‌های دور نه‌تنها در ایران بلکه در کل جهان شهرت و طرفداران زیادی داشته است. تنوع مدل، طرح، رنگ و نوع بافت انواع فرش ایرانی به قدری بالاست که متناسب با تمام سلیقه‌ها و علایق در بازار تولید میشود. انواع فرش از نظر روش بافت در دو دسته کلی دستباف و ماشینی به بازار عرضه میشود. مدل های کلاسیک با طرح و نقشه‌های قدیمی‌تر مناسب سبک کلاسیک و سنتی و طرح های مدرن با نقوش هندسی و فانتزی مناسب انواع سبک مدرن و مینیمال دکوراسیون داخلی است. انواع سایز و جنس فرشها در هر فضایی از اتاق نشیمن تا راهروها قابل استفاده هستند.
شما هم اگر قصد استفاده از انواع فرش در دکوراسیون خانه یا محل کار خود را دارید می‌توانید با کمک این مطلب و کارشناسان چیدانه بهترین و مناسب‌ترین انتخاب را مطابق با سلیقه شخصی و بودجه مورد نظرتان داشته باشید.