از معروف‌ترین صنایع دستی ایران که نقش مهمی در فرهنگ و تاریخ هنر این مرز و بوم دارد، فرش دستباف است. جالب اینکه تمامی مراحل تولید فرش دستباف توسط هنرمندان ایرانی به صورت کاملا دستی انجام می‌شود. در این شوروم از چیدانه با نحوه تولید فرش دستباف بیشتر آشنا خواهید شد.
شرکت فرش ذوالانواری فرش‌هایی در سبک مدرن و کلاسیک تولید می‌کند. این کارخانه یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان فرش دستباف عشایری است که به نام پدر گبه جهان نیز شناخته می‌شود.
درواقع مراحل تولید فرش در تمامی مناطق مختلف استان فارس انجام می‌شود که به آن محصول بافته می‌گویند.
در کارخانه شیراز بعد از طراحی و بافت فرش دستباف، محصول بافته شده با شناسنامه به تهران ارسال می‌شود تا وارد مراحل تکمیلی بعد از بافت شود.
در کارخانه فرش ذوالانواری محصول بافته شده را اول گره می‌زنند، بعد از کز دادن وارد دستگاه خاک‌ریزی می‌کنند تا برای مرحله بعد که پرداخت اولیه است آماده شود. مرحله بعدی شستشوی فرش است که بعد از خشک شدن، فرش به مرحله سردوزی می‌رود و بعد از آن هم دارکشی. سپس پرداخت نهایی انجام شده، فرش اتو می‌خورد و برای روفوگری آماده می‌شود.
در قسمت روفوگری فرش، هر ایراد و اشکالی در مراحل بافت داشته باشد، برطرف شده و بعد از کنترل کیفیت نهایی به انبار انتقال داده می‌شود. همه اینها مراحل تولید فرش دستباف در مرحله تکمیلی بعد از بافته شدن هستند.
شرکت فرش ذوالانواری به صورت حرفه‌ای و تخصصی با مرغوب‌ترین مواد اولیه و رنگ‌های گیاهی، باکیفیت‌ترین فرش‌های دستبافت را ارائه می‌دهند. در ضمن تمام مراحل صفر تا صد کار از جمله: طرح‌ریزی، تهیه مواد اولیه و جمع کردن پشم مرغوب و رنگرزی و در نهایت بسته‌بندی محصول را هم شرکت فرش ذوالانواری به عهده خواهد گرفت.
همانطور که می‌دانید تولید هر محصولی مراحل خاص خودش را داشته و اصولا برای افراد روند جذابی دارد.
از آنجا که قالی دستباف جزو محصولات خاص و ویژه به حساب می‌آید، خواه در این حیطه فعالیت داشته باشید خواه نداشته باشید، قطعا دیدن نحوه تولید فرش دستباف برای شما بسیار جذاب خواهد بود. در ادامه به این مراحل اشاره بیشتری خواهیم کرد.
اولین مرحله از مراحل تولید فرش دستباف تهیه مواد اولیه شامل: نخ پنبه، پشم، دار قالی ابریشم، کوچی، دف، شانه و قلاب است. باتوجه به میزان رج‌شمار فرش و نوع طرح و رنگ آن، نوع الیاف مصرفی آن هم متفاوت می‌شود. مثلا برای پود نازک و ضخیم، بیشتر پنبه با پیچ و تاب متفاوت مورد استفاده قرار می‌گیرد. یا در بافت فرش ابریشمی برای خامه و نخ تاب از ابریشم استفاده می‌شود. همچنین از موادی مانند: پنبه، پشم و ابریشم از نخ پود یا تار استفاده می‌کنند.
معمولا در رنگرزی از رنگ‌های طبیعی استفاده می‌شود. مواد اولیه رنگرزی در تولید فرش دستباف، مواد اولیه طبیعی مانند گیاهان و حشرات هستند. برای مثال با ترکیب انار و تثبیت‌کننده‌هایی مثل: آهن، رنگ زرد تا قهوه‌ای به وجود می‌آید. تحقیقا مراحل رنگرزی به سه روش مستقیم، تثبیت‌کننده و خمی انجام می‌شود.
مرحله بعدی از مراحل تولید فرش دستباف، آماده کردن دار قالی است که متخصص این کار، هنرمندان قالیباف هستند. همین طور در کارگاه‌های بافت فرش دستباف که با حجم زیاد تولید فرش روبرو هستیم؛ هنرمندانی که در چله‌کشی تخصص دارند این کار را انجام می‌دهند و به این ترتیب دار آماده شده در اختیار هنرمند قالیباف قرار می‌گیرد. علاوه بر این امروزه دستگاه‌های تمام اتوماتیک، برای افزایش سرعت کار؛ چله‌کشی دار قالی را در کارگاه‌های تولید فرش دستباف به عهده دارند.
بعد از چله‌کشی، کوچی بندی است که طی این مرحله، دار قالی توسط چوب‌های مخصوصی که در عرض دار قالی قرار می‌گیرند، کوچی‌بندی و تقسیم می‌شوند. کوچی‌بندی از دیگر مراحل بافت فرش دستباف بوده که روشی برای تنظیم چله‌ها و رد کردن آسان پودها است.
این مرحله یعنی شروع بافت فرش؛ از جذاب‌ترین مراحل تولید فرش دستباف است که بعد از چله‌کشی و کوچی‌بندی انجام می‌شود. برای شروع بافت فرش دستباف ابتدا پایین فرش، زنجیربافی می‌شود. زنجیر بافی در تولید فرش دستباف باعث ایجاد استحکام گره‌ها و زیبایی و نظم‌دهی به تارهای زیر و رو خواهد شد.
عموما برای بالا بردن عمر و استحکام فرش، گلیم بافی در ابتدا و انتهای فرش انجام می‌شود. گلیم‌بافی جزو مراحلی از تولید فرش دستباف است که در آن پود نازک و ضخیم از میان تارهای زیر و روی فرش می‌گذرد.
پیشنهاد مطلب مرتبط: تفاوت گلیم و گبه، برای خونه شما کدوم بهتره؟!
در روند بافت فرش دستباف، هنرمند قالیباف با گره‌های فراوان در فرش؛ بافتن را آغاز می‌کند. معمولا برای گره زدن دو نوع گره فارسی و ترکی به کار می‌رود. البته گره ترکی دارای استقامت بیشتری است و به راحتی باز نمی‌شود. بنابراین فرش بافته شده به این روش سفت‌تر خواهد بود. در صورتی که اگر در بافت فرش دستباف از گره فارسی نامتقارن استفاده کنیم، مقاومت گره به اندازه گره ترکی نبوده اما در عین حال شاهد فرشی لخت و نرم‌تر خواهیم بود.
بافت نقوش فرش زمانی آغاز می‌شود که مقداری از زمینه فرش بافته شده باشد. برای ایجاد نقوش نیز باید از رنگ‌های مختلف استفاده کرد تا طرح بر روی فرش بیفتد. لازم به ذکر است که طراحی نقشه‌های قالی، توسط هنرمندان طراح و به صورت دستی آماده می‌شوند.
در این مرحله بعد از اتمام بافت فرش، دوباره گلیم بافی و زنجیره بافی در آن انجام می‌شود تا فرش استحکام و استقامت کافی را پیدا کند.
بعد از اتمام تمامی مراحل تولید فرش دستباف، فرش از روی دار قالی پایین آورده می‌شود. البته این کار نیاز به دقت و تخصص هنرمند قالیباف دارد. برای پایین کشیدن فرش از روی دار قالی، ابتدا باید چله‌ها به چند قسمت مختلف تقسیم شوند و بعد با صبر و حوصله، هر قسمت قیچی شود تا فرش دچار موج نگردد. بنابراین از یک باره کشیدن فرش باید جلوگیری کنیم زیرا باعث کج و معوج شدن فرش می‌شود.
از مراحل تولید فرش دستباف بعد از پایان یافتن بافت قالی و پایین کشیدن آن، پرداخت قالی است. البته در بافت فرش‌های کوچک به صورت خانگی، پرداخت قالی را بعد از هر رج فرش با کمک قیچی مخصوص انجام می‌دهند.
در گذشته بیشتر پرداخت دستی مرسوم بوده اما در حال حاضر با توجه به افزایش و وسعت بافت فرش، این کار بعد از اتمام بافت و توسط متخصصان پرداخت‌کار انجام می‌شود. به اضافه اینکه با به کار افتادن ماشین‌های مخصوص پرداخت، که دارای تیغه‌هایی برای این کار هستند و با حرکت دادن تیغه‌ها بر روی فرش، پرداخت آن صورت می‌گیرد.
از جمله اصول تولید فرش دستباف، در مراحل نهایی روند کار؛ کزدهی پشت قالی است. برای این کار با کمک شعله برخی از ریشه‌هایی که در بافت فرش بیرون زده را کز می‌دهند و به این ترتیب فرش از پشت کار جلوه زیبایی پیدا می‌کند.
در این مرحله، باید فرش شسته و رنگ‌های آن تثبیت شود. این مرحله از روند تولید فرش دستباف، با توجه به اینکه رنگ‌های به کار رفته در بافت قالی بیشتر از نوع گیاهی و طبیعی هستند، امکان رنگ‌دهی آن‌ها به سایر قسمت‌های فرش و نقوش آن وجود دارد. معمولا این مشکل توسط مواد مخصوصی مانند ثببیت کننده‌های رنگ، حل خواهد شد. شست‌وشوی فرش نیز باید توسط افراد متخصص در این حرفه صورت گیرد تا صدمه‌ای به فرش وارد نشود.
امروزه در روند تولید فرش دستباف، از مواد اولیه، ابزار و رنگ‌های مختلفی استفاده می‌شود. علاوه بر آن مهم‌ترین بخش کار، بافت فرش است که به‌صورت دقیق باید توسط هنرمندان انجام بگیرد. براساس تحقیقات، بیشترین هزینه تولید فرش دستباف، مربوط به دستمزد نیروی انسانی است. از دیگر موارد دخیل در هزینه و قیمت تولید فرش دستباف؛ نوع بافت، نوع گره، چله، رج‌شمار، مواد اولیه، نقشه، کیفیت رنگ و طرح فرش و همچنین پرداخت فرش است که قیمت‌های متفاوتی در مراحل تولید فرش دستباف ایجاد می‌کنند.
در این مقاله با مراحل تولید فرش دستباف که دقت، صبر و حوصله زیادی می‌خواهد؛ آشنا شدیم. این هنر صنعت ایرانی برای اینکه محصولی با کیفیت تولید کند، نیاز به استفاده از مواد اولیه مرغوب و با کیفیت دارد. همچنین باید قالیبافان متبحری بافت فرش را به عهده بگیرند تا محصولی خاص، چشم نواز، با کیفیت و لوکس به وجود بیاید. شرکت فرش ذوالانواری این مراحل را برای شما آسان کرده است.
مطلب مرتبط: