در نیم قرن گذشته بخشی از املاک و ساختمان‌های متعلق به دولت ایران یا نهادهای وابسته به آن در خارج از کشور، به ويژه در کشورهای غربی، در کانون کشمکش‌های حقوقی، سیاسی و امنیتی بوده یا به دلایل دیگری خبرساز شده است.
این مناقشه‌ها طیف گسترده‌ای از اقدامات را در بر می‌گیرد: توقیف و مصادره املاک، انتقال اجباری مالکیت یا اداره ساختمان‌ها، محدود کردن یا بستن مراکز مذهبی و فرهنگی، و همچنین دعاوی مالی ناشی از تحریم‌ها و احکام داوری بین‌المللی. تعدادی از این بناها و املاک نیز به دلیل سابقه و اهمیت تاریخی یا فرهنگی مورد توجه بوده است. امروز در چیدانه به ۶ مورد آن پرداختیم:
ساختمان شماره ۶۵۰ خیابان پنجم، نیویورک
ساختمان شماره ۶۵۰ خیابان پنجم منهتن در مرکز یکی از خبرسازترین پرونده‌های حقوقی مربوط به املاک خارجی ایران است ساختمان شماره ۶۵۰ خیابان پنجم در قلب منطقه تجاری منهتن، یکی از گران‌بهاترین دارایی‌های ایران در خارج از کشور و محور یکی از طولانی‌ترین مناقشه‌های حقوقی میان ایران و آمریکا است.این برج ۳۶ طبقه در سال ۱۹۷۸ میلادی، یک سال پیش از انقلاب ایران، با سرمایه بنیاد پهلوی ساخته شد. این بنیاد تحت نظارت دربار پهلوی برای سرمایه‌گذاری و امور خیریه فعالیت می‌کرد و پس از انقلاب، به «بنیاد علوی» تغییر نام داد که زیر نظر بنیاد مستضعفان فعالیت می‌کند.
سفارت سابق ایران در واشنگتن و اقامتگاه سفیر
ساختمان سفارت سابق ایران در واشنگتن، در شماره ۳۰۰۵ خیابان ماساچوست، در سال ۱۹۵۹ ساخته شد. این بنا نمونه‌ای از معماری مدرن با الهام از عناصر سنتی ایرانی مانند کاشی‌کاری و یک گنبد فیروزه‌ای است و گفته می‌شود با الهام از بنای آرامگاه سعدی در شیراز ساخته شده است.
این بنا با مساحت حدود ۳۴۰۰ متر مربع، علاوه بر مرکز فعالیت‌های دیپلماتیک ایران در زمان برقراری روابط با آمریکا در دوران پهلوی، در دهه ۱۹۷۰ و در زمان سفارت اردشیر زاهدی، میزبان مهمانی‌های مجللی با حضور ستاره‌هایی مانند الیزابت تیلور و اندی وارهول بود.
املاک تحت قیومیت ایران در آمریکا
علاوه بر ساختمان سفارت و اقامتگاه سفیر در واشنگتن، دولت آمریکا بیش از ۱۰ ملک دیگر متعلق به ایران را از سال ۱۹۸۰ تحت مدیریت دفتر ماموریت‌های خارجی نگهداری می‌کند. این املاک شامل اقامتگاه‌های دیپلماتیک، خانه‌های کنسولی و دارایی‌های مسکونی در شهرهایی چون نیویورک، شیکاگو، هیوستون و سان فرانسیسکو است.
در نیویورک، خانه‌ای در خیابان ۶۹ شرقی سال ۲۰۰۲ اجاره داده شده و بر اساس آخرین گزارش‌ها سالانه حدود ۵۰۰ هزار دلار درآمد داشت. در شیکاگو، دو واحد کنسولی سابق در برجی با چشم‌انداز دریاچه میشیگان ادغام و اجاره داده شده‌اند. در سان فرانسیسکو، عمارت کنسولگری پیشین ایران با ۱۷ اتاق در خیابان واشنگتن واقع شده که بر اساس گزارش‌ها در سال ۲۰۱۹ برآورد شده بود که هزینه تعمیرات و بازسازی‌اش پنج میلیون دلار است.
ساختمان‌های شرکت ملی نفت، در پرونده کرسنت
یکی از این ساختمان‌ها، «خانه شرکت ملی نفت ایران» در لندن است که نزدیک به نیم قرن نماد حضور اقتصادی ایران در پایتخت بریتانیا بود.
این ساختمان اداری لوکس، به ارزش تقریبی ۱۰۰ میلیون پوند، در موقعیتی ممتاز در نزدیکی پارلمان بریتانیا و کلیسای وست‌مینستر واقع شده است. این بنا، با سبک معماری بروتالیست، از دهه ۱۹۷۰ مقر شرکت‌های تابعه وزارت نفت ایران در اروپا بود، اما اکنون با رای دادگاه تجدید نظر در پرونده کرسنت، به یکی از مهم‌ترین دارایی‌های مصادره‌شده ایران در خارج از کشور تبدیل شده است.
مراکز اسلامی در اروپا
مرکز اسلامی هامبورگ، از قدیمی‌ترین مراکز اسلامی شیعه در اروپا، در دهه ۱۹۵۰ توسط ایرانیان مهاجر تاسیس شد و در دهه ۱۹۶۰ با افتتاح مسجد «امام علی» (مسجد آبی) فعالیتش را گسترش داد. این مرکز طی دهه‌ها به عنوان نمادی از حضور مذهبی ایران در آلمان شناخته می‌شد.
دفتر ایران‌ایر در خیابان شانزه‌لیزه
دفتر ایران‌ایر در شماره ۶۳ خیابان شانزه‌لیزه پاریس، یکی از شناخته‌شده‌ترین بناهای تجاری ایران در اروپا بوده است. به گفته شرکت هواپیمایی جمهوری اسلامی، این ساختمان در سال ۱۹۸۲ «بر اساس قرارداد رسمی و قانونی به صورت حق سرقفلی در اختیار این شرکت قرار گرفته است. این قرارداد به مدت ۹ سال منعقد و پس از آن در سه دوره متوالی تمدید گردیده است». این دفتر که در یکی از گران‌ترین مناطق پاریس واقع شده، در سال‌های اخیر، به دلیل اختلاف حقوقی میان مالک فرانسوی ساختمان و ایران‌ایر خبرساز شده است.