خانه‌های قدیمی تهران، تیشه به خاطراتی که زده شد

در این مطلب قرار نیست سراغ خانه یا عمارتی قدیمی در یکی از کوچه پس کوچه‌های شهر تهران برویم! با چیدانه همراه باشید تا از خانه‌هایی یاد کنیم که با برگه‌ای به نام مجوز در شب‌هایی که تهران خوابیده است، با ضربات پتک‌ها و لودرها برای همیشه از تاریخ تهران و حافظه جمعی ما حذف می‌شوند و جای خود را به ساختمان‌های بی هویت امروزی می‌دهند.

عکس از: علی مختاری

خانه های قدیمی تهران: خانه سنایی 

خانه سنایی کجا بود؟  بلوار خیابان سنایی، نبش کوچه عسجدی
قدمت خانه سنایی: بیش از شصت سال
سبک معماری خانه سنایی: به سبک معماری «وارطان هوانسیان»
«یک سال است تلاش می‌کنیم مشخص شود این بنا تاریخی است یا خیر؟ پس از دوندگی‌های زیاد و دریافت استعلام ها از سازمان میراث فرهنگی و اداره شهرسازی مشخص شد این بنا نه تنها تاریخی نیست بلکه جزء بناهای ارزشمند تهران هم محسوب نمی‌شود.» این جملات صاحب خانه سنایی است که مجوز تخریب و نوسازی ساختمان را از شهرداری تهران دریافت کرد. ساختمانی که به گفته خود او با نمای زیبای آجریش همیشه توجه رهگذران خیابان سنایی را به خود جلب می‌کرد.

مطلب پیشنهادی: 10 کافه بی نظیر در دل خانه های قدیمی تهران!

خانه های قدیمی تهران: خانه نیما یوشیج

نشانی خانه نیما یوشیج: تهران، خیابان دزاشیب، خیابان رمضانی، کوچهٔ رهبری
قدمت خانه نیما یوشیج: مربوط به دوره پهلوی دوم در سال 1327
سبک معماری: به سبک خانه‌های منطقه شمیران است و بیشتر به علت ساکن بودن نیما یوشیج در آن اهمیت دارد.

در همسایگی خانه سیمین و جلال خانه پدر شعر نو ایران نیما یوشیج قرار داشت. وقتی خانه پس از مرگ عالیه خانم همسر نیما یوشیج خالی از سکنه شد در سال 1345 به مبلغ نود هزار تومان به سرهنگی بازنشسته فروخته می‌شود. خانه یکبار در آستانه تخریب قرار می‌گیرد اما تلاش‌های سیمین دانشور در زمان حیاتش باعت می‌شود که خانه در سال 1380 توسط سازمان میراث فرهنگی با شماره 4603 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت برسد. هر چند این خانه در فهرست آثار ملی کشور قرار گرفت اما از تخریب خانه نیما جلوگیری نکرد و خانه روز به روز ویران تر می‌شد. سرانجام پس از رایزنی‌ها فراوان بین شهرداری تهران و ورثه خانه این ساختمان با ارزش خریداری و کارهای مرمت و بازسازی آن برای تبدیل به خانه موزه‌ نیما یوشیج آغاز شد.

خانه ۵ اتاق دارد: ۴ اتاق تودرتو و اتاقی جدا از سایر اتاق‌ها که گفته می‌شود اتاق نیما بوده‌است. ایوان ورودی ساختمان ۸ ستون آبی‌رنگ با سطح مقطع دایره‌ای‌شکل دارد. مساحت زیربنای آن ۱۶۰ متر مربع و مساحت کل زمین ۶۸۰ متر مربع است. سقف بنا شیروانی است و در حیاط آن درختانی قدیمی دیده می‌شود.

مطلب پیشنهادی:خانه موزه ابوالحسن صبا، منزل خموشی که هزار نغمه داشت

عکس از احسان رستمی

خانه های قدیمی تهران: خانه خیابان ایتالیا

خانه ایتالیا کجا بود: خیابان فلسطین، نبش جنوب غربی خیابان ایتالیا 
قدمت خانه ایتالیا: مربوط به دوران پهلوی دوم
سبک معماری: معماری مدرن؛ طراحی توسط منوچهر مرجان

می‌گویند این ساختمان به خاطر ورودی جذابش که سر نبش خیابان قرار داشت معروف بوده است. معماری مدرن نه تتها در نمای ساختمان بلکه در قسمت داخلی و در تلفیق با سبک معماری ایرانی دیده می‌شد که متاسفانه در آخر سال گذشته و در روزهای همه گیری کرونا این خانه با خاک یکسان شد.
مطلب پیشنهادی: موزه های تهران، 9 موزه دیدنی به توصیه چیدانه!

خانه های قدیمی تهران: خانه استاد بنان

نشانی خانه استاد بنان: نياوران، جمال آباد، كوچه مينا
قدمت خانه استاد بنان: زمان سکونت از سال 1354
سبک معماری: دوره پهلوی دوم
«ما هنوز یاد نگرفتیم، شواهد مربوط به خاطراتمان را حفظ کنیم. دوران سختی را داریم طی می‌کنیم. شهر به مثابه چیزی بودن با شهر به مثابه جایی بودن در تضاد و تعارض است.» درست یک روز بعد از این سخنرانی مشاور ارشد فرهنگی بود که خانه بنان تخریب شد! 
 خانه‌ای که پیچک‌های امین الدوله دیوارهایش را سبز کرده بودند. آجر به آجرش نگاه و صدای صدای مخملی بنان را به یادگار داشت. می‌گویند خانه‌ای بود که از ایوانش می‌توانستی به تماشای دماوند بنشینی. جایی که بنان به همراه دوستان پر آوازه خود در موسیقی، سازهایشان را کوک می‌کردند و نغمه‌های جاودان این سرزمین را زمزمه. خانه‌ایی که نماند و به سرنوشت خانه‌ باغ‌های نیاوران دچار شد و اکنون جای آن را ساختمانی سنگی بی روح با پنج طبقه گرفته است. 

مطلب پیشنهادی:خانه موزه ابوالحسن صبا، منزل خموشی که هزار نغمه داشت

عکس از کمیته مردم نهاد خانه‎‌های تاریخی تهران

خانه های قدیمی تهران: ملک توران

ملک توران کجا بود: منطقه زعفرانیه، خیابان پسیان

قدمت ملک توران: بیش از نود سال

سبک معماری: دوره پهلوی اول

زمانی که ملک توران در مستند "باد صبا" ساخته آلبرت لاموریس به عنوان یکی از اولین ساختمان‌ها با معماری مدرن در ایران به نمایش درآمد شاید کسی فکرش را نمی‌کرد که چهل سال بعد لودرها و بیل‌های مکانیکی خاطره این ساختمان را تنها در همان سکانس فیلم باقی بگذارند. ملکه توران (قمرالملوک امیرسلیمانی)، همسر سوم رضاشاه، بود. براساس روایت‌های تاریخی، پس از ازدواج «برای اینکه همسران شاه از هم دور باشند و حسادت‌های زنانه باعث بروز مشکلات ویژه‌ای برایشان نشود، خانه جدیدی در حوالی چهارراه پهلوی برای توران احداث شده‌است»؛ بنابراین به احتمال قوی، تاریخ احداث بنا پس از این سال‌هاست. هم چنین گفته می‌شود ملکه توران با راهنمایی مهندسان آلمانی کار ساخت این ساختمان را آغاز کرده بود. 

سرانجام خانه توران امیرسلیمانی در خیابان پسیان تهران در تاریخ ۲۸ تیر ۱۳۹۵ بخش‌هایی از آن توسط کمیته امداد امام خمینی تخریب شد. سازمان میراث فرهنگی در همان روز (۲۸ تیر ۱۳۹۵) پس از آغاز تخریب، این خانه را با شماره ثبت ۳۱۵۳۸ در فهرست آثار ملی کشور ثبت اضطراری نمود. در حالی که در قوانین موجود، اصلاً فرآیندی با نام ثبت اضطراری پیش‌بینی نشده بود و نهایتاً خانه ملکه توران به طور کامل توسط مالک خصوصی تخریب شد.

مطلب پیشنهادی: آشپزخانه‌ سلطنتی سعد آباد، ناگفته‌هایی از مطبخ شاهان پهلوی

بدون شک روند تخریب خانه‌های قدیمی و با ارزش در تهران در نبود قانون حمایتی از آثار فرهنگی ادامه خواهد داشت. همان طور که «اسکندر مختاری»، کارشناس و مرمت گر پیشکسوت میراث فرهنگی کشور می‌گوید:«در طول ١٥ سال اخیر از ٢٣٠٠ خانه تاریخی تهران تنها هزار تا ١٥٠٠ خانه باقی مانده است،یعنی در طول ١٥ سال چیزی در حدود ٨٠٠ خانه تاریخ تهران نابود شد.»

روایت خانه‌های نجات یافته از تخریب را در کوچه پس کوچه بخوانید:

• خانه های تاریخی، 5 خانه پابرجا از 5 چهره ماندگار ایرانی!
• کافه عمارت دل، کافه‌ای به سلیقه ایرانی‌ها
• خانه گدار، یادگاری از یک ایران دوست فرانسوی
• خانه دبیر الملک، از منشی امیر کبیر تا سریال دکتر قریب
• خانه تاریخی پهلوان رزاز، آخرین پهلوانی که هم چنان میزبان است