معماری ایرانی بخش مهمی از هنر و فرهنگ ایرانی است که بر اساس دانش بومی ایرانی در طی هزاران سال شکل گرفته است. معماری قسمت مهمی از هنر ایرانی را می‌سازد. معماری ایرانی در فضاهای مختلف، خانه‌ها، بازار، مساجد و… دیده می‌شود. امروزه آثار زیادی از معماری ایرانی در داخل کشور و حتی بیرون از مرزهای ایران کنونی پابرجا هستند.
معماری ایرانی سبکی از معماری است که از مبانی فرهنگی و فلسفی این سرزمین ایجاد شده است و سیر تکاملی آن ریشه در حوادث تاریخی و اقلیم ایران دارد. در معماری ایرانی پلان سازه‌ها به شکل متقارن و با حیاط و تالارهای مستطیل شکل طراحی می‌شوند. عوامل مختلفی مانند؛ آداب و رسوم، مراسم مذهبی، اخلاقیات، فرهنگ، اندیشه و هنر در شکل گیری و یا تغییر و تحول این هنر تاثیر داشته است.
ویژگی‌های هر سبک هنر و معماری مانند شناسنامه‌ای برای آن است. آنچه که به معماری ایرانی هویت می‌دهد، عناصر به کار رفته در آن و یا اصول معماری ایرانی است. موارد زیر مهم‌ترین ویژگی‌های معماری ایرانی اسلامی هستند:
معماری ساختمان می‌تواند به شکل درونگرا و یا برونگرا طراحی شود. طراحی معماری ایرانی به شکل درونگراست. به این صورت که ساختمان‌ها دور تا دور حیاط مرکزی قرار دارند. در این نوع طراحی بناها به دو قسمت اندرونی و بیرونی تقسیم می‌شوند. قسمت اندرونی مخصوص افراد خانواده و بخش بیرونی برای تردد افراد غریبه بود. این نوع طراحی از اهمیت حریم زندگی شخصی در فرهنگ ایرانی نشات می‌گیرد.
هر قسمتی از معماری ایرانی کارکرد خاص خودش را دارد. هیچ فضایی بیهوده و بدون فکر ساخته نمی‌شود. این ویژگی در معماری ایرانی پیش از اسلام و پس از اسلام رعایت می‌شد.
در معماری ایرانی تناسبات ابعاد و اندازه نسبت به مقیاس انسانی رعایت می‌شوند. زیرا این فضاها جایی برای زندگی و ارتباطات انسانی است و به همین دلیل در معماری ایرانی مردم‌داری و مهمان از اهمیت زیادی برخوردار است. در نتیجه فضاهایی برای پذیرایی از مهمان در نظر گرفته می‌شود.
معماری ایرانی در سازگاری کامل با بستر، طبیعت و اقلیم منطقه ساخته می‌شود. این موضوع هم در نوع طراحی فضاها و سازگاری آنها با اقلیم منطقه دیده می‌شود و هم در استفاده از مصالح بومی منطقه مشخص است. معماران ایرانی به این موضوع که مصالح باید بومی باشند اهمیت زیادی می‌دادند.
معماری ایرانی در طی هزاران سال، تحت تاثیر شرایط، تغییراتی داشته و در هر دوره بنا بر ویژگی‌های آن عصر و زمان سبکی از معماری ایرانی ایجاد شده است. انواع سبک‌های معماری ایرانی عبارتند از:
برخی از عناصر در بناها، مختص معماری ایرانی است. وجود ایوان یا رواق، استفاده از قوس، باغ، فواره و استخر، وجود گنبد، تقارن، هشتی و بسیاری از فضاهای دیگر بخش جدایی ناپذیر معماری ایرانی هستند.
مطلب پیشنهادی: پروژه معماری ایرانی، نامزد بهترین ساختمان جهان شد
آثار معماری ایرانی زیادی در ایران و یا کشورهای دیگر امروزی وجود دارد که لیست بلند بالایی را تشکیل می‌دهند. برخی از آثار معروف معماری ایرانی در ایران عبارتند از:
کلام آخر:
معماری ایرانی بخش مهمی از هنر ایرانی است. در معماری ایرانی انواع هنرها مانند: کاشی و مقرنس و منبت و نقاشی و خوشنویسی و… متجلی می‌شوند. گردشگران زیادی برای تماشای این هنر زیبا به ایران می‌آیند.