«روزی دو نفر از گچکاران درجه یک آن زمان نزد پدرم آمدند و درخواست مشق گره کردند. پدرم هر چه به آن‌ها راه و رسم کار را می‌گفت آن‌ها کاری ساده‌تر طلب می‌کردند! پدر مرا صدا کرد و از من خواست که دو گره یکی پر کار، و دیگری کم کار و ساده، طرح کنم. فوراً انجام داده و از اتاق بیرون آمدم. از پشت در شنیدم که پدرم می‌گفت: «دیدید چه قدر ساده بود! از عهده کودکی نیز ساخته است.» پس از آن پدرم به من جعبه رنگی جایزه داد و این شوق و نشاط را در من دو چندان کرد.» این گفته‌ها از زبان استاد لرزاده است. در این مطلب چیدانه، به خانه یکی از معماران مشهور معاصر یعنی خانه موزه لرزاده (استاد حسین لرزاده) رفته‌ایم.
خانه‌ای که در کوچه سخن می‌خواهد روایتگر آثار نفیس حسین لرزاده در جای جای ایران و محلی برای آشنایی نسل جوان با میراث معماری ایرانی اسلامی باشد.
«این خانه دوازدهمین محلی بود که بعد از سال‌ها جا به جایی برای زندگی انتخاب کردیم. محل را به میمنت نیمه شعبان از “صمد سودآور" داماد “ملک التجار" خریداری کرده و از روز اول به نام هشت فرزندمان ثبت کردیم.»
نشانی خانه موزه لرزاده: خیابان شریعتی، پایین‌تر از بهار شیراز، انتهای کوچه سخن.
مطلب پیشنهادی: خانه گدار، یادگاری از یک ایران دوست فرانسوی
برای دیدن خانه موزه لرزاده شما می‌توانید در ایستگاه هفت تیر که در خط 3 ( قائم- آزادگان) و 4 (ارم سبز- کلاهدوز) متروی تهران قرار گرفته است پیاده شوید. فاصله رسیدن از ایستگاه هفت تیر تا خانه موزه 15 دقیقه پیاده روی است.
«این که با شما سخن می‌گوید، نامش حسین کنیه و تخلصش لرزاده فرزند محمد خان، معمار تهرانی الاصل، زادگاهش تهران، کوچه قلمستان، زادروزش 1285 شمسی، شغلش معماری و طراحی است. در موقع تنظیم شناسنامه، خان از نام پدر حذف و لر به لرزاده تبدیل شد. پدر از سادگی و صفای باطن به لر معروف بود.» صفحه 15، ماجرای معماری سنتی ایران.
این نوشته را در هنگام ورود به خانه در طبقه اول روی یکی از دیوارهای خانه که قابی گچ کاری شده دارد برای معرفی استاد قرار داده‌اند.
آن روز آسمان تهران لحظات دلتنگ آبی رنگ خود را داشت. بعد از گذشتن از خیابانی طولانی در ظهری که آپارتمان‌های بلند خیابان بهار شیراز قیلوله می‌کردند، در حالی که صدای فواره حوض‌های کوچک بوستانی در فضا می‌پیچید به تماشای خانه آجری ساده‌ای ایستاده بودم. آن بوستان کوچک حیاط خانه‌ی معمار حسین لرزاده بود و آن منزل خانه‌ای که به دست خود استاد طراحی و ساخته شده و نزدیک به پنجاه سال محل زندگی خاندان لرزاده بوده است. در ورودی خانه در طبقه اول با دیدن دیوار نوشت‌ها و تابلوهای نقشه خانه کم کم با زندگی استاد حسین لرزاده می‌توان آشنا شد.
مطلب پیشنهادی: خانه کاظمی تهران، طهران قدیم هنوز نفس می‌کشد!
لرزاده که در دوران کودکی خود از موهبت آموزش پدرش، محمد لرزاده، که از معماران دوره قاجار بود برخوردار شد. به سفارش پدر به مدرسه‌ای در کوچه پشت گذر مهدیخان فرستاده شد و در آنجا هندسه و حساب و رسم فنی و نقاشی را در سطح عالی طی کرد. پس از گذراندن دوران دبیرستان در مدرسه سلطانی، با توجه به اینکه این مدرسه رشته فنی مورد علاقه او را نداشت برای گذراندن دوره مجسمه سازی به مدرسه کمال‌الملک می‌رود. بعد از یاد گرفتن قالب گیری و قالب سازی به نزد «سیدمحمد تقی نقاش‌باشی» برای یادگیری کار تابلو سازی فرستاده می‌شود.
پدر استاد لرزاده او را به کارهای فنی و رشته‌های معماری نیز وا می‌داشت. همچنین در جلسات شبانه که معماران برای آموختن رموز معماری در خانه ایشان جمع بودند، لرزاده را نیز در کار آن‌ها شرکت می‌داد. او نیز نمونه‌ها را با گچ و مقوا اسکلت (اصطلاحی که قبلاً به آن ماکت‌سازی می‌گفتند) می‌کرد و به‌طور عملی معماری را فرا می‌گرفت. (ویکی پدیای فارسی)
حسین لرزاده در طول عمر 98 ساله خود در بیش از 842 «عمارت» فعالیت داشت. بناهایی مانند کاخ‌ها، بیمارستان، بانک، مدرسه، منزل مسکونی که هنرنمایی استاد را در این اجزا به یادگار دارند:
استاد لرزاده در طراحی، معماری و نظارت بر اجرای بیش از 635 مسجد را نیز انجام داده‌اند که در راس آن دستور ساخت بنای «مسجد اعظم قم» قرار داشت. لرزاده در این راه به یکی از محبوب ترین و نام آشناترین معماران سنتی معاصر ایران تبدیل شد که هم در میان مردم و هم در بالاترین سطوح تخصصی معماری حکومت تاثیر فرهنگی خود را بر جای گذاشت.
این مطلب هم خواندنی‌ست: خانه مینایی، موزه‌ای برای خیابان ولیعصر
«پدرم محمد معمار لر بارها به من می‌گفت: حسین حلالت نمی‌کنم اگر کسی برای کاری مراجعه کرد و چیزی نمی‌دانست، یادش ندهی. هرچه می‌توانی کار مردم را راه بیانداز» صفحه 108، ماجرای معماری سنتی ایران.»
این نوشته در طبقه اول زیر یک پنجره ارسی ایرانی که در شکل گرد طراحی شده، نصب شده است. همان طور که اشاره شد خانه موزه لرزاده بوسیله استاد در دهه سی در سه طبقه طراحی و ساخته شد. طراحی مدرن ساختمان در نمای آن که به شکل غیر قرنیه است نیز قابل مشاهده است. با توجه به نزدیکی معماری این خانه به خانه زیر ویژگی‌های معماری پهلوی دوم را می‌توان در طراحی آن مشاهده کرد:
مطلب پیشنهادی: خانه موزه سیمین و جلال، اینجا را به سیمین عزیزش تقدیم کرد
یکی از نکات قابل توجه در طراحی این خانه توجه استاد لرزاده به ویژگی‌های معماری سنتی ایرانی مانند استفاده از کانال تهویه هوا در معماری خانه بوده است که باعث ایجاد هوایی خنک و مطبوع در فضاهای مختلف منزل شده است. پنجره‌های گرد و مستطیل ارسی نیز در طبقه‌های مختلف خانه یکی دیگر از زیبایی‌های معماری ایرانی این خانه است.
در طبقه اول خانه موزه اتاق شخصی استاد لرزاده و نشمین خانه که حالا در اسم تالار آشنایی مخاطبان را با زندگی لرزاده و آثار ایشان آشنا می‌کند، قرار گرفته است. در تالار آشنایی تاریخ شمار زندگی حرفه‌ای استاد از زمان تولد یعنی سال 1285 تا زمان درگذشت ایشان در سال 1381 بر روی یکی از دیوارها رسم شده است. قسمت جالب دیگر این تالار شجره نامه خاندان لرزاده است که در کنار عکس‌های قدیمی خانه و اهالی آن روی یکی از تاقچه‌ها دیده می‌شود. دیوار دیگر این تالار به گاه شمار آثار استاد و عکس‌های بناهایی که ایشان در طراحی یا ساخت آن مشارکت داشته‌اند نیز اختصاص پیدا کرده است.
از بهر خودم نغمه سرایی کردم/ اظهار نمی‌کنم کتابی دارم
«یاران همه می‌دانند مرغان آزاد نغمه سرایی می‌نمایند ولی در قفس از درد جدایی فریاد بر می‌آورند چنان چه عمری باقی باشد، فریادهای خود را توام با غزلیات تقدیم می‌نمایند.»
این جملات را در اتاق نظم (شعر) استاد لرزاده در طبقه دوم روی دیوار یکی از اتاق‌ها نوشته‌اند. در اتاق نظم قرار است شعرهای سروده شده استاد را بر روی طومارهای پارچه‌ای آویخته بخوانیم یا بعضی از بیت‌ها را از زبان خود استاد که در این اتاق پخش می‌شود بشنویم. ضبط اشعار کوتاه و بلند تعلیمی که با عنوان «نغمه‌ها» منتشر شد و نیز در کنار ثبت خاطرات و وقایع دوران پر فراز و فرود زندگی‌اش در همین راستا، نشان از تلاش و دل بستگی حسین لرزاده برای نگاهبانی و پاسداشت میراث گران سنگ خود برای آیندگان دارد.
در تالار طبقه دوم که در بازسازی خانه به “تالار بنا" نام گذاری شده است مجموعه نقشه‌ها، اسناد و طراحی‌های استاد لرزاده قرار گرفته است که در این فصل به معرفی اسناد مسجد سپه سالار، پرداخته‌اند.در کنار پنجره‌های زیبای ارسی کفپوش‌های موزادیک دو رنگ خانه نیز از ذوق و قریحه معمار آن حکایت دارد.
شاید زیباترین قسمت این خانه طبقه سوم آن باشد که در زمان گذشته و سکونت خانواده لرزاده برای کاربری گل خانه طراحی شده بود. با این که زمستان است اما آفتاب تمام این طبقه را روشن کرده است و ردیف گلدان‌های بزرگ در وزش بادی آهسته تکان می‌خوردند.
مطلب خواندنی: موزه منیر فرمانفرمائیان در باغ نگارستان، هنرمندی که جعبه دردِ دل ساخت
از پله‌های طبقه اول که پایین می‌روم بعد از باز کردن در زیر زمین طاق گردهای کوچکی را میبینم که شبیه به شبستان مساجد طراحی شده است و به یکدیگر نیز راه دارد. روی دیوارها آثار نقاشی شده کودکان با موضوع معماری و ادبیات ایرانی قرار دارد که دیدنشان خالی از لطف نیست. هوای خنک که از طریق پنجره‌های مشبک طراحی شده وارد می‌شود هوای داخل زیر زمین را بسیار مطبوع می‌کند.
اما رسالت خانه موزه لرزاده چیست؟ در کتابچه راهنمای خانه موزه لرزاده آمده است: «گشایش این مجموعه دعوتی است از پزوهشگران، علاقمندان معماری ایرانی در سده‌ی معاصر و دوستداران فرهنگ و هنر این مرز و بوم، تا ضمن بازشناسی آثار حسین لرزاده مجموعه روایت‌ها، یادها و نشانه‌های بر جا مانده نیز گرد‌آوری، ثبت و ضبط شوند. همچنین این موزه بر آن است تا جایگاهی برای رویدادهای معماری و آشنایی نسل جوان با میراث معماری ایرانی و اسلامی باشد.»