Chidaneh.com placeholder image

این مسجد ایرانی با معماری کلیسایی خبرساز شد

به قلم: علیرضا باقرپور

امپراتوری بیزانس (روم شرقی) به درازای یک هزار سال (395 – 1435) در بخش هایی از جنوب اروپا و غرب آسیا برقرار بود . یکی از بنیادگذاران این امپراتوری، کنستانتین یکم (272 -337) بوده است که روم شرقی را از چنگال بربرها بی گزند نگه داشت. روم غربی اما گزند یافت و در سال 476 میلادی فرو پاشید .

چنین بود که در سال 330 میلادی، کنستانتین پایتخت خود را به دهکده بیزانیوم در کناره های باختری تنگه بسفر جانمایی کرد و این روستا شهر شد؛ شهری که نام خود را از نام همین امپراتور وام گرفت: شهر کنستانتینوپل. که بعد به نام کنستانتین شهرت یافت و در نزد شرقیان و در گویش تازیان، قسطنطنیه نامیده شد .

سرویس خواب بالسا

کنستانتین نخستین فرمانروایی بود که به آیین مسیحیت درآمد و این آیین را به سال 313 دین رسمی قلمرو امپراتوری خود ساخت. ازان پس امپراتوران روم کوشش فراوانی در گسترش آیین نو به کار بستند و از جمله کلیساهای بسیار بزرگی ساختند . کنستانتین دوم سنگ اولیه بنای کلیسایی را نهاد که بعدها در سال 532 میلادی و به دست ژوستینین یکم از نو ساخته شد . این کلیسا به نام هاگا سوفیه نامیده شد و تا سال 1453 به مدت 900 سال پیوسته کلیسا بود تا اینکه سپاه عثمانی به کنستانتین رسید .

در سال 1453 سلطان محمد فاتح شهر کنستانتین را به تصرف درآورد و در همان روز اول ، کلیسای هاگا سوفیه را به مسجد تبدیل کرد.

در زمان چیرگی سلاطین پسین؛ محمد دوم، بایزید دوم، سلیمان یکم، سلیم دوم و دیگرانی چند، معماران دگرگونی هایی در این کلیسا پدید آوردند تا به مسجد شبیه شود ؛ کلیسایی که اکنون مسجد ایاصوفیه نامیده می شد . آنها مجسمه های درون این کلیسا را برچیدند ، نقاشی های ها را زدودند و یا در زیر گچ پنهان ساختند  و به جای این آرایه های مسیحی ، نام های اسلامی و آیه های قرآن بر دیوار درونی آن نوشتند ، محراب و منبر برایش ساختند و در دو نوبت ، چهار مناره در گرداگرد آن افزودند .

کلیسای بزرگ هاگا سوفیا که پس از افتادن کنستانتیونپل به دست عثمانی ها ، با دگرگونی هایی ، به مسجد ایاصوفیه تبدیل شد .

مسجد ایاصوفیه

بیزانس برخوردگاه هنر شرق و غرب بود و معماری بیزانسی وامدار میراث معماری هر دو اقلیم. و در این میان ، کلیسای هاگا سوفیه یک نمونۀ برجسته از معماری رومی – کلیسایی – بیزانسی ست .

عثمانی‌ها که از آن سوی آسیای میانه به سرزمین آسیای خُرد هجوم آورده و خُرد خُرد همۀ این سرزمین را به چنگ آورده بودند، برای چهار سده یک خلیفه گری بر داشته ها و اندوخته ها و میراث سرزمینی و معماری رومیان برگزار کردند. معماری دوران چیرگی عثمانی ها ادامۀ همان معماری مسیحی و بیزانسی ست که به دست معماران بومیِ مسلمان شده تداوم یافت .

در متصرفات جدید عثمانی ، در معماری مسجد اجرای فرم های کلیسایی – بیزانسی به همان شکل اولیه ادامه یافت و این مسجدهای کلیساگون به نام مسجدهای عثمانی شناخته شد .

در سال 1609 سلطان احمد عثمانی دستور ساخت مسجدی را در کنستانتین را داد که در طول ده سال ساخته شد . سلطان مرد اما نامش بر مسجد ماند .

مسجد سلطان احمد

هدف از ساخت این مسجد که روبروی کلیسا – مسجد ایاصوفیه ساخته شد ، رقابت با معماران مسیحی بود  تا  نشان داده شود مسلمانان هم می توانند بنایی به عظمت ایاصوفیه بسازند. اما در عمل  گنبد و اندازه این بنا  کوچکتر از کلیسا از آب درآمد. سبک معماری این مسجد عثمانی تقلیدی کامل از معماری کلیسای بیزانسی روبروی آن است .

بررسی تاریخ دانش معماری اسلامی ایران نشان می دهد ، ساخت مسجد در ایران از همان آغاز بر اساس میراث بومی معماری شکل گرفته است .

معماری ایرانی که از دوره های نخستین، پارسی، اشکانی و ساسانی روند پختگی را گذرانده به دوران اسلامی رسیده بود ، کماکان ،مرحله به مرحله پیش رفت و تمایز و شخصیت خود را نگه داشت و مهر و نشان هنر خود را بر تاریخ معماری جهان کوبید .

سنت معماری ساخت مسجد در همۀ دوره های تاریخی ، با وجود حکمروایان متفاوت و تغییرات مذهبی، چه در زمان حاکمیت تشیع چه تسنن، روند پیشرفت و شکوفایی خود را در چارچوب های معرفت، هنر و مهندسی ایرانی در همۀ قلمروهای جهان ایرانی طی کرد و بر تمدن های همسایه هم اثر گذاشت . جلوه های معماری ایرانی در شبه قاره هند و میانرودان و فرارود، به ویژه بخارا و سمرقند ، هم هنرنمایی کرد.

 حتی در زمان فرمانروایان خونریزی همچون تیمور، سنت معماری ایرانی از نفس نایستاد و رشد کرد و گسترش یافت . چنان که امروزه غنی ترین زمینۀ معماری ایرانی ، «معماری مسجد ایرانی» است که با کارنامه ای بزرگ در ساخت مسجدهای فراوان و باشکوه ایرانی شناخته می شود . اکنون به پشتوانۀ میراثی که از پیشینیان به ما رسیده، در زمینۀ ساخت مسجد معماران ایران با دستی باز و گنجینه ای از فناوری و هنر ایرانی کار خود را انجام می دهند .

در سال 1349 یک مسجد به نام مسجد مکی در شهر ایرانی زاهدان ساخته می شود که در سال 1370 طرحی برای توسعه این مسجد مسجد آغاز می‌شود. در گام دوم، از سال 1390 طرح توسعۀ پرهزینۀ مسجد مکی آغاز می شود که هنوز ادامه دارد.

روشن نیست معمار این مسجد کیست و دانسته نیست منابع مالی ساخت و گسترش آن از کجا می آید؟ اما کاملا دانسته و روشن است که معماری این مسجد ایرانی نیست بلکه کپی‌ای از مسجد سلطان احمد عثمانی است ؛ مسجدی که معماری آن رونوشتی از کلیسای هاگا سوفیای بیزانسی است.

مسجد مکی زاهدان

شایسته توجه است که بدانیم ، مصالح سنگی و فرم و حجم گرده ای – کلیسایی ایاصوفیه و سلطان احمد از زمینه توپوگرافی زمین محل آن تاثیر گرفته و با توجه به ناهمواری های شهر معتدل و مرطوب کنستانتین بنا شده است و این الگو با ویژگی های آب و هوایی و اقلیمی زمین صاف شهر  گرم و خشک و کویری زاهدان مناسبت ندارد .

مسجد باستانی فهرج در استان یزد ، نخستین مسجد ایرانی

 

واتس‌اپ تلگرام

دیدگاه کاربران

ثبت دیدگاه