مسجد جامع زاهدان یا مسجد جامع مکی بزرگترین مسجد اهل سنت در استان سیستان و بلوچستان و یکی از بزرگترین مساجد ایران است. معماری چشم‌نواز و باشکوه مسجد مکی و فضای خاص و دلنشینی که در آن حکم‌فرما است این مسجد را به یکی از جاذبه‌های گردشگری زاهدان تبدیل کرده است. استان سیستان و بلوچستان و شهرهای مهم آن مانند زاهدان یکی از قدیمی‌ترین و بااصالت‌ترین نقاط ایران و جهان به‌حساب می‌آیند. این مطقه محل سکونت اقوام بلوچ و سیستانی(فارس) است و به‌دلیل برخورداری از پیشینه تاریخی و فرهنگی غنی و طبیعت اعجاب‌انگیز و منحصربه‌فرد، یکی از شگفت‌انگیزترین مناطق گردشگری ایران به‌حساب می‌آید.
در میان آثار تاریخی و دیدنی‌های طبیعی استان سیستان و بلوچستان مسجد جامع زاهدان یکی از اصلی‌ترین جاذبه‌های فرهنگی و مذهبی این منطقه است. در طول سال هزاران گردشگر از کشورهای مسلمان منطقه و نقاط مختلف ایران و جهان برای بازدید از مسجد مکی عازم زاهدان می‌شود. چنانچه قصد سفر به استان سیستان و بلوچستان را دارید حتماً از مسجد جامع مکی زاهدان که تلفیقی از معماری ایرانی، اسلامی و عثمانی است دیدن کنید. در ادامه این مطلب مجله گردشگری الی گشت توضیحات بیشتری در ارتباط با مسجد مکی ارائه خواهد داد.
فهرست عناوین
تاریخچه و مشخصات مسجد جامع مکی زاهدان و ساخت آن به سال‌های ابتدایی دهه 1350 بازمی‌گردد. در سال 1353 عبدالعزیز ملازاده (مولانا عبدالعزیز) روحانی بلندپایه و مطرح اهل سنت ایران پروژه ساخت این مسجد را در محوطه‌ای به مساحت ششصد متر مربع آغاز کرد. این مسجد در کنار مرکز علوم اسلامی زاهدان (دارالعلوم) تشکیل یک مجموعه مذهبی با هدف آموزش و ترویج تفکرات و فلسفه اسلامی داده‌اند. سازه ابتدایی مسجد مکی از همان سال‌های نخست تأسیس به یکی از مراکز اسلامی مهم در شهر زاهدان و استان سیستان و بلوچستان تبدیل شد. با گذشت زمان و افزایش جمعیت، کمبود فضای ساختمان مسجد متولیان مسجد جامع مکی را به توسعه ساختمان و تقویت زیرساخت‌های مسجد ترغیب کرد.
دو دهه پس از ساخت مسجد جامع مکی زاهدان در سال 1370 پروژه توسعه و افزایش ظرفیت این مجموعه آغاز شد. در نخستین مرحله از این پروژه یک طبقه بر روی ساختمان اصلی و طبقه هم‌کف آن ساخته شده. همچنین زیرزمین مسجد در این سال ساخته شد. با وجود احداث این بخش‌های جدید، مهم‌ترین دستاورد بخش نخست گسترش و مرمت مسجد مکی زاهدان در سال‌های ابتدایی دهه 1370 بازسازی بخش داخلی مسجد و طراحی زیبای محوطه داخل ساختمان اصلی است. دومین مرحله توسعه مسجد جامع مکی در سال 1390 و تحت نظارات مولوی عبدالحمید آغاز شد.
با الحاق بخشی از ساختمان‌ها و مناطق مسکونی واقع در ضلع شرقی مسجد، پروژه گسترش ساختمان اصلی کلید خورد. با توسعه ساختمان اصلی مسجد در بخش‌های شمالی و جنوبی، مسجد جامع مکی به بزرگترین مسجد زاهدان تبدیل شد و در طی این پروژه توجه ویژه‌ای به معماری و طراحی نمای خارجی این مسجد شده است. در تکمیل اطلاعات مرتبط با تاریخچه و مشخصات مسجد جامع مکی زاهدان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
چنانچه اشاره شد یکی از مشخصه‌های اصلی مسجد مکی معماری زیبا و متفاوت آن است. در واقع می‌توان گفت که معماری مسجد جامع مکی با تمامی مساجد جامع و بزرگ ایران تفاوت دارد و این امر دلیل اصلی تبدیل شدن این مسجد به یکی از جاذبه‌های گردشگری زاهدان است. در دومین مرحله از توسعه و نوسازی مسجد جامع زاهدان طرح‌هایی برای معماری فضای داخل و خارج مسجد در نظر گرفته شد و به اجرا در آمد.
با اجرای این طرح‌ها تغییرات چشمگیر و مهمی در ظاهر و فضای مسجد به‌وجود آمد. پس از گذشت بیش از یک دهه از نوسازی و توسعه مسجد مکی در حال حاضر این سازه دیدنی همچون مرواریدی درخشان در قلب زاهدان هر گردشگری را مسحور زیبایی و شکوه خود می‌کند. از سه سبک معماری عثمانی (نمای بیرونی)، اسلامی (فضای داخلی) و ایرانی (تزیینات داخلی) با ظرافت هرچه تمام‌تر در ساخت این شاهکار دیدنی الهام گرفته شده است.
نمای خارجی مسجد جامع مکی با الهام از مساجد بزرگ دوران عثمانی و مساجد مشهور ترکیه طراحی شده است. مناره‌ها و ساختمان سفید رنگ این مسجد برای بسیاری از گردشگران و کارشناسان تداعی‌گر مسجد معروف سلطان احمد استانبول است. در طراحی فضای داخلی مسجد جامع زاهدان توجه ویژه‌ای به روشنایی محیط و نورگیر بودن فضای داخلی شده است.
به همین منظور پنجره‌ها و نورگیرهای متعددی در سقف ساختمان اصلی تعبیه شده است تا روشنایی مطلوب و مناسبی در طول روز فراهم شود. این فضای روشن و پر نور آرامش و معنویت خاصی القا می‌کند که با با الهام از مسجدالنبی در مدینه طراحی شده است. یکی از تحسین‌برانگیزترین مشخصه‌های معماری مسجد جامع مکی زاهدان توجه به معماری و هنر ایرانی در طراحی فضای داخلی آن است. تزیینات و گچ‌بری‌های داخل مسجد از شبستان‌ها و سقف‌ها گرفته تا ستون‌ها و محراب‌ها همگی با الهام از معماری اصیل و ناب ایرانی انجام گرفته است.
مسجد جامع مکی زاهدان یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های فرهنگی و مذهبی شرق ایران است که بازدید از آن زمان و گذشت زمان را برای بسیاری از گردشگران بی‌معنی می‌کند. برای لذت بردن از سفر به سیستان و بلوچستان افسانه‌ای و بازدید از مسجد جامع مکی بهتر است فصول پاییز و زمستان را انتخاب کنید. دمای معتدل هوا به‌ویژه در فصل پاییز لذت سفر به این منطقه از ایران را دوچندان خواهد کرد. بهترین وقت روز برای بازدید از مسجد جامع زاهدان هم ساعت‌های نزدیک به نماز است. تماشای اجتماع بزرگ و تأثیرگذار شهروندان برای خواندن نماز جماعت حال و هوای خاصی ایجاد می‌کند که هر گردشگری را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
برای بازدید کامل از مسجد باشکوه مکی زاهدان حد اقل دو ساعت زمان لازم است. پس از اتمام این بازدید مکاشفه‌وار گزینه‌های بسیار خوبی در نزدیکی مسجد جامع زاهدان پیش روی گردشگران است. بازار سنتی و دیدنی سلمان‌زاده یکی از این مکان‌های زیبا است که محیط سنتی و صمیمی آن بسیار تأثیرگذار است. موزه بزرگ و باشکوه زاهدان، موزه پست و خانه ابویی از دیگر جاذبه‌های تاریخی مشهور زاهدان هستند که در اطراف مسجد جامع مکی قرار دارند. یکی از بهترین پیشنهادها پس از بازدید مسجد مکی رفتن به رستوران‌های زیبا و دلنشین زاهدان است. در شعاع دو کیلومتری مسجد مکی حدود ده رستوران سنتی و کافی‌شاپ زیبا وجود دارد. تجربه صرف غذاهای محلی و منحصربه‌فرد استان سیستان و بلوچستان یا نوشیدن یک فنجان قهوه خاطرات بی‌نظیری از این سفر به یادگار خواهد گذاشت.
مسجد جامع مکی در حال حاضر بزرگترین مسجد زاهدان و محل برگزاری نماز جمعه شهروندان اهل تسنن است. تولیت این مسجد با عبدالحمید اسماعیل زهی (مولوی عبدالحمید) است. از سال 1365 تا به امروز این مسجد دیدنی محل برگزاری نماز جماعت است. نکته جالب توجه در مورد این مسجد باشکوه مشارکت پررنگ مردم زاهدان در توسعه و مدیریت این مسجد به‌عنوان یک سازمان مذهبی مردم‌نهاد است.
سالانه بالغ بر ده هزار گردشگر از فضای فوق‌العاده و خاص مسجد جامع زاهدان دیدن می‌کنند و از تجربه آرامش بکر و ناب این مسجد زیبا به وجد می‌آیند. مسجد جامع مکی در خیابان خیام شهر زاهدان قرار دارد و چنانچه اشاره شد اوقات نماز و روزهای جمعه زمان مناسبی برای بازدید از این مسجد است. اما اگر علاقه دارید خلوت بی‌مانند و سکوت مسجد مکی را تجربه کنید می‌توانید در ساعات دیگر هم به این مسجد مراجعه کنید. سیستان و بلوچستان سرزمین اسرار آمیز و باستانی شرق ایران با دنیایی از دیدنی‌های حیرت‌انگیز است که مسجد مکی زاهدان یکی از بهترین نمونه‌های این ادعا به‌حساب می‌آید.
منبع