کاروانسرای شاه عباسی کرج یکی از یادگارهای دوره صفویه در این شهر است. این کاروانسرا از نظر پلان و معماری کاملا شبیه به دیگر کاروانسراهای صفوی است. بنایی تاریخی و باشکوه که در قلب شهر کرج واقع شده است. این کاروانسرا که در دوران حکومت شاه عباس صفوی ساخته شده، یادگاری ارزشمند از دوران طلایی معماری ایران به شمار می‌رود.
در این مطلب از چیدانه با تاریخچه، معماری و کاربری امروز کاروانسرای شاه عباسی در شهر کرج از آثار تاریخی با ارزش ایرانی آشنا خواهید شد. پس در ادامه با ما همراه باشید.
کاروانسرای شاه عباسی در ایران، شهر کرج، ضلع جنوب شرقی میدان توحید یا همان میدان شاه عباسی معروف و در خیابان قدس واقع شده است. در ایران تاریخی و در زمان ساخت نیز این کاروانسرا در مسیر جاده ابریشم، شاهراه ارتباطی شرق به غرب کشور و مهمترین راه ارتباطی دنیا در آن روزگار قرار گرفته بود.
کاروانسرای شاه عباسی احتمالا در دوره پادشاهی شاه سلیمان صفوی بین سال های ۱۰۷۸ تا ۱۱۰۹ هجری قمری بنا شده است. اما به گفته برخی این کاروانسرا در اواخر دوره صفویه و در زمان حکومت شاه عباس اول ساخته شد استه. کاروانسرای شاه عباسی کرج که در مسیر جاده ابریشم بود در ابتدا به عنوان مکانی برای استراحت مسافران و کاروان‌ها مورد استفاده قرار می‌گرفت. اما در زمان قاجار به عنوان پادگان یا قلعه نظامی و در اواخر این دوره به عنوان مدرسه مورد استفاده قرار گرفت.
بعد از سقوط قاجار، حدود سال‌های ۱۳۳۰ ه.ق از این مکان به جای انبار غله کشاورزی استفاده می‌شد که بیشترین آسیب در آن زمان به بنا وارد شده است. پس از آن، به حال خود رها شد. این کاروانسرای تاریخی در سال ۱۳۵۳ توسط وزارت فرهنگ و هنر یک اثر ملی اعلام شد و در ۲۲ فروردین سال ۱۳۵۶ با شماره ۱۳۶۸ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. سپس مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت و پس از پیروزی انقلاب اداره میراث فرهنگی شهرستان کرج به این مکان منتقل شد.
مطلب پیشنهادی: ویدیویی از معماری باشکوه بنای تخت جمشید قبل از تخریب
کاروانسرای شاه عباسی، تنها کاروانسرای درون شهری ایران است. مساحت کل بنای کاروانسرا، ۳6۰۰ مترمربع و مساحت حیاط مرکزی آن ۹۰۰ مترمربع است. این حیاط فضای میان اتاق‌های استراحت کاروانسرا را تشکیل می‌دهد. در معماری کاروانسرای شاه‌عباسی از رنگ و نقش خبری نیست. آجر، چوب، سنگ و کاهگل تنها مصالح به کار رفته در ساخت این کاروانسرا هستند که در عین سادگی فضایی بسیار جذاب و باشکوه ایجاد کرده‌اند. کاروانسرای شاه عباسی کرج از نظر معماری، نمونه‌ای برجسته از معماری دوره صفویه است. این کاروانسرا دارای پلان چهارگوش با حیاط مرکزی است.
این مجموعه دارای دو شاه‌نشین و ۲۲ حجره دور تا دور حیاط برای استراحت مسافران و کاروان‌ها و 5 بارانداز برای نگهداری کالاها و استقرار کاروانیان طراحی شده است. کاروانسرا دارای دو در ورودی است که در ضلع‌های شمالی و جنوبی قرار دارند. سردر ورودی کاروانسرا با کاشی‌های معرق تزئین شده است. در حیاط مرکزی کاروانسرا، حوضی بزرگ وجود دارد که در گذشته برای ذخیره آب آشامیدنی مورد استفاده قرار می‌گرفت. از دیگر عناصر شاخص معماری کاروانسرای شاه عباسی کرج می‌توان به بادگیرها، هشتی‌ها، طاق‌ها و گنبدها اشاره کرد.
مطلب پیشنهادی: معمار ورزشگاه آزادی تهران کیست؟
امروز کاروانسرای شاه عباسی کرج به‌عنوان موزه، چای‌خانه، شربت‌خانه و رستوران سنتی مورد استفاده قرار می‌گیرد. در موزه کاروانسرا، اشیا و لوازم دوران صفویه به نمایش گذاشته شده است. چای‌خانه و رستوران سنتی کاروانسرا مکانی مناسب برای صرف چای و غذا در فضایی تاریخی به شمار می‌روند. حمام کاروانسرای شاه عباسی به عنوان موزه مردم‌شناسی مشغول فعالیت است. در ضلع شرقی کاروانسرا نیز بازارچه‌ای سنتی واقع شده که در آن صنایع دستی و سوغات کرج به فروش می‌رسد.
کاروانسرای تاریخی شاه عباسی در کرج یکی از شاهکارهای معماری دوران صفویه است که در قلب شهر کرج قرار دارد. این کاروانسرا در طول زمان کاربری‌های مختلفی داشته است. در ابتدا به‌عنوان مکانی برای استراحت مسافران و کاروان‌ها مورد استفاده قرار می‌گرفت و حتی مدتی به حال خود رها شده بود. اما امروز با عنوان موزه، رستوران، شربت‌خانه، سفره‌خانه و بازارچه سنتی در فضایی تاریخی و باارزش، میزبان شهروندان و گردشگران است. شما هم اگر به این شهر سفر کردید حتما به این بنای تاریخی که نشان هنر معماری اصیل ایرانی است، سر بزنید.
برای آشنایی با معماری شهرهای تاریخی جهان، مطلب معماری بی‌نظیر شهر تاریخی صنعای یمن! را از دست ندهید.