عوامل مختلفی می‌توانند سبب گردند که یک فیلم به یک اثر خارق‌العاده تبدیل شود. فیلمنامه، کارگردانی و گروه بازیگران شاید اولین عواملی باشند که به ذهنتان خطور می‌کنند، اما از تاثیر طراحی صحنه بر زیبایی فیلم نیز نباید غافل شوید. طراحی صحنه در واقع راهی برای به نمایش کشاندن فضای داخل فیلمنامه است تا بیننده بتواند تمام وقایع فیلمنامه را با پوست و گوشت و خون خود احساس کرده و به عمق آن سفر کند. برترین آثار سینمایی آثاری هستند که بتوانند به خوبی مخاطب را به جهان فیلم دعوت کرده و به خوبی میزبان نگاه آن‌ها باشند تا مخاطب درک بهتری نسبت به داستان فیلم پیدا کند.
اصفر فرهادی، نویسنده و کارگردان به نام سینمای ایران، از جمله افرادی است که پیام خود را علاوه بر فیلمنامه در چهارچوب دوربین نیز به مخاطب می‌رساند و توجه به جلوه های بصری و طراحی صحنه را در فاکتور های اصلی خود برای تولید فیلم قرار میدهد و برای آن اهمیت ویژه ای قائل است.
فیلم فروشنده از جمله آثار درخشان این کارگردان برجسته است که در هشتاد و نهمین دوره جشنواره فیلم کن جایزه بهترین فیلم خارجی زبان را از آن خود کرد. به دلیل این که این روزها اخبار جشنواره کن داغ داغ است تصمیم گرفتیم در فیلم دکور این هفته از طراحی صحنه فیلم «فروشنده» یادی کنیم.
داستان فیلم فروشنده داستان زوجی جوان به نام عماد(با بازی شهاب حسینی) و رعنا(با بازی ترانه علیدوستی) است که در جریان نشست و تخریب خانه ی خود مجبور به اسباب کشی به خانه ی جدید میشوند.خانه ی جدید انها با مستاجر پرحاشیه ی سابق،داستان فیلم را رقم میزند و این زوج را به چالش می‌کشد…
طراحی صحنه این فیلم نیز در همان زمان و توسط بسیاری از منتقدین ایرانی و غیر ایرانی مورد استقبال قرار گرفت. دقت به جزئیات از اصلی‌ترین ویژگی‌های آثار فرهادی است. به نوعی که می‌توان گفت که قرار گرفتن هیچ چیزی در صحنه‌های این فیلم اتفاقی نیست و حرف‌های بسیاری برای گفتن دارد.
در فیلم فروشنده، دو لوکیشن اصلی وجود دارد که تمام داستان فیلم حول همین دو خانه اتفاق می‌افتد. اولین لوکیشن، خانه قدیمی عماد و رعناست که در سکانس‌های ابتدایی شروع به ریزش می‌کند و دومین لوکیشن خانه‌ای است که عماد و رعنا به آن نقل مکان می‌کنند و اتفاقات عجیبی را در آن‌جا تجربه می‌کنند. در ادامه با تحلیل طراحی صحنه این دو لوکیشن با شما خواهیم بود.
فیلم در همان سکانس های نخستین، تعرض ماشین بلدوزر به خانه ی عماد و رعنا، به منظور یک گود برداری غلط را نشان میدهد که در نیمه شبی تاریک موجب ترک خوردن دیوار و شیشه های خانه می‌شود و قصد دارد خانه را از هم بپاشاند. چیزی که در همین سکانس قابل تامل است، اهمیتی است که عماد برای حریم خصوصی خود و همسرش قائل است. در سکانس نخست فیلم فروشنده، رعنا و عماد هردو در خانه هستند، اما با این حال درِ آکاردئونی محافظ خانه همچنان بسته است. ترس از تعرض به حریم شخصی در همین یک سکانس کاملا مشخص است و این درِ بسته، کدی است که کارگردان به مخاطب خود میدهد تا از همان ابتدا مفهوم تعرض را به رخ مخاطبش بکشاند.
خانه ی دوست داشتی دو هنرمند و فرهنگ دوست که در حال فروپاشی است، دارای دکوراسیونی ساده اما در عین حال غنی است. تابلو های بی شماری بر روی دیوار های ترک خورده ی خانه به چشم می‌خورند که علاقه این زوج را به هنر نشان می‌دهند. همچنین مجسمه‌های بیشماری که به دلیل اسباب کشی در همه جای خانه پخش شده اند و روحیه هنرپسند زوج را به مخاطب یادآور میشوند.
مطلب پیشنهادی: طراحی صحنه فیلم شب یلدا؛ یک دکوراسیون افسرده‌ی ایرانی
اتاق رعنا به عنوان بازیگر جوان تئاتر بسیار ساده است. یک میز کار با صندلی فلزی و رو میزی خالی از طرح و نقش در اتاق او به چشم می‌خورد که نشان دهنده آن است که رعنا به عنوان یک هنردوست از شلوغی و تجمل بسیار گریزان است. در واقع همه چیز در خانه ی آن‌ها خالی از زرق و برق است و اکثر اجسام حالتی نه چندان تجملی دارند.
با تمام زیبایی‌های وسایل، تعرض بلدوزر به خانه موجب خسارت های جبران ناپذیری شده است. ترک‌ها و شکستگی‌های خانه به قدری جدی هستند که ممکن است به اسکلت ساختمان صدمه بزنند و برای همین عماد و رعنا مجبور به کوچ کردن از خانه ی خود میشوند.
در سکانس دیگر دوربین ما را به اتاق خواب زوج جوان دعوت می‌کند. اتاق خواب در سینما نمادی از صمیمیت اعضای خانواده به حساب می‌آید، اما نکته ی این سکانس ترک های هوشمندانه ای است که بالای تخت عماد و رعنا نقش بسته اند. در واقع این سکانس ما را راهنمایی می‌کند که قرار است در این فیلم شاهد یک بحران خانوادگی باشیم و شاید این بحران به یک فروپاشی و یک جدایی منجر شود.
مطلب پیشنهادی: طراحی صحنه فیلم «یه حبه قند»؛ معماری به سبک ایرانی
خانه‌ای که عماد و رعنا به آن نقل مکان می‌کنند واقع در ساختمانی قدیمی است. نمای ساختمان، که از پشت بام آن مشخص است، این قدیمی بودن را اثبات می‌کند. در واقع فرهادی از این نمای بیرونی خانه نیز استفاده کرده و پیام‌هایی را در بطن آن جای داده است.
به عنوان مثال در سکانسی آنتن ماهواره‌ای در کادر به چشم می‌خورد. شاید شما هم در نگاه اول فکر کنید که قرار گرفتن این آنتن ماهواره در صحنه اتفاقی است، اما اینطور نیست. این آنتن با هدف خاصی در این پلان قرار گرفته است. در این قاب، فرهادی سعی بر آن داشته که تعرض دیگری را به نمایش درآورد. تعرضی از جنس فرهنگ و قانون. تعرض فرهنگی که توسط ماهواره شکل گرفته و تعرض قانونی که با انجام دادن کاری ممنوع (داشتن آنتن ماهواره) ایجاد شده است.
مطلب پیشنهادی: اژدها وارد می‌شود، طراحی صحنه موفق ترین فیلم ترسناک ایران
در فضای داخلی خانه جدید، اکثر وسایل جای مشخصی ندارند و این اشاره بر این موضوع دارد که خانه ی جدید عماد و رعنا از خانه ی قبلی کوچک تر است. در فضای اصلی نشیمن خانه، کتابخانه‌ای به چشم می‌خورد، که نشان از سواد و درک کافی اعضای خانه دارد. عماد به عنوان یک معلم ادبیات صاحب کتاب های زیادی است که به زبان های مختلف نوشته شده اند. یعنی عماد علاوه بر فرهنگ ایرانی، با فرهنگ کشورهای دیگر نیز آشنایی دارد و ذهن بازی برای درک وقایع، از هر جنس دارد.
بر خلاف اکثر خانه‌هایی که مبلمان بخش اصلی آن‌ها را تشکیل میدهد، خانه زوج فرهنگی داستان ما بیشتر با عکس‌های بازیگران هالیوودی پرشده است. در سکانس‌هایی از فیلم تابلوهایی از زنان را روی زمین می‌بینیم که همین تابلوها نیز به نوعی نشان از تعرض دارند. زیرا با وجود اینکه جا برای نصب تابلوها روی دیوار وجود دارد، تابلوهای زنان به دیوار نصب نشده‌اند.
پیام های بصری این فیلم به این راحتی تمام نمیشوند. در سکانسی که رعنا و عماد برای دیدن آپارتمان آمده‌اند، کادر دوربین فرهادی، تشت آبی را در حمام خانه نشان میدهد که پر از آب است. این در حالی است که بابک، دوست رعنا و عماد، ادعا می‌کند مستاجر قبلی سه هفته پیش خانه را ترک کرده و خانه سه هفته خالی از سکنه بوده است. با این سکانس می‌توان نتیجه گرفت که مستاجر قبلی خانه که با مردهای زیادی در ارتباط بوده هنوز به خانه رفت و آمد دارد و آشنایان او در جریان این موضوع هستند. به همین دلیل هم حتی بعد از اسباب کشی رعنا و عماد به خانه نیز دوباره به او سر می‌زنند. در این سکانس هم شاهد تعرض دیگری هستید. تعرض بابک به اعتماد دوستانش!
مطلب پیشنهادی: طراحی صحنه فیلم «برادرم خسرو»؛ ترکیبی از نوستالژی و مدرنیته
یکی دیگر از نکاتی که در خانه جدید توجه مخاطب را به خود جلب می‌کند، بی نظمی و عدم قرار گرفتن اشیاء در جای صحیح است. درست است که عماد و رعنا قرار است برای مدت محدودی در خانه باشند، اما بی نظمی‌های خانه تا حدودی باید رفع شوند. البته کارگردان با نشان دادن این بی نظمی‌ها هم سعی داشته ذهن آشفته‌ی زوج داستان را به رخ بکشد. درگیری‌های ذهنی، عصبانیت و خشم، ترس و استرس همه و همه احساساتی هستند که زوج به صورت همزمان تجربه می‌کنند. به نوعی می‌توان گفت که ذهن و افکار عماد و رعنا از خانه‌شان نیز شلوغ‌تر و بی‌نظم‌تر است.
دیوارهای نقاشی شده با مداد رنگی یا پاستل، آشپزخانه‌ای با لوازم قدیمی و کهنه، اثر تخت خواب مستاجر قبلی روی دیوار اتاق خواب و کاناپه‌ای که رویش ملحفه‌ای کشیده شده، شلوغی اتاق را با تمام قوا به رخ مخاطب می‌کشند تا بتواند ذهن مشوش زوج جوان را به خوبی درک کند.
مطلب پیشنهادی: طراحی صحنه فیلم، دکوراسیون منزل به سبک دیوار به دیواری‌ها
در سکانس پایانی فیلم وقتی رعنا و عماد به خانه قدیمی خود بازمی‌گردند، همه وسایل های خانه جمع شده است. وقتی عماد به عنوان یک پایان چراغ ها را خاموش می‌کند، می‌بینیم که هنوز دو کاناپه در وسط نشیمن منزل قدیمی آن‌ها به چشم می‌خورد. دو کاناپه که دقیقا رو به روی هم قرار دارند. عماد چراغ ها را خاموش می‌کند و به داستان خاتمه میدهد، از خانه خارج می‌شود و دو کاناپه را به عنوان یادگاری از خودش و رعنا همان‌جا رها می‌کند. همین دو کاناپه پایانِ بازی برای فیلم هستند که فرهادی در تمام فیلم‌هایش برای مخاطب تدارک می‌بیند.
شاید افکار عماد نیز مثل برخی از مخاطبین فقط به سوی چند سوال رفته باشد. سوال از ترک های دیواری، که اگر نبودند چه اتفاقی می‌افتاد و سرنوشت این زوج و خانه جدیدشان چه تغییری می‌کرد؟
اگر این مطلب فیلم دکور را دوست داشتید، فیلم دکورهای زیر را نیز از دست ندهید: