سینمای ایران مثل هر سینمای دیگری دارای کاستی‌ها و کمبودهایی است اما نقاط قوتی نیز دارد که از چشم هیچکس پوشیده نیست. آثار فاخر سینمای ایران همواره در سطح جهانی مورد تشویق و تقدیر قرار گرفته‌اند و ایران توانسته نام نسبتا درخشانی در سینمای جهان داشته و از جایگاه ویژه‌ای برخوردار باشد. اما بخش عظیمی از این افتخارات و توجه‌ها بر دوش اعجوبه‌ای به نام اصغر فرهادی بوده است. فرهادی در چند سال اخیر با تلاش فراوان و کادر دقیق دوربینش توانسته نام سینمای ایران را در سطح جهانی به درخشش درآورده و خالق آثاری باشد که برای توصیف آنها تنها یک کلمه کافیست: «شاهکار»
فرهادی نیز مثل هر کارگردان و فیلمساز دیگری سبک خاصی در آثارش دارد که همه‌ی آنها در تک تک آثار او مشهود است. امروز هشتم اسفندماه، همان روزی‌ست که نام اسکار با «جدایی نادر از سیمین» بر تارک سینمای ایران نقش بست. به همین بهانه به بررسی سبک طراحی صحنه اصغر فرهادی در آثارش می‌پردازیم و به عمق افکار این اعجوبه سفر می‌کنیم تا تک تک پیام‌های او را به درستی متوجه شویم و به طراحی صحنه به سبک اصغر فرهادی توجه کنیم.
شاید اکثر ما فکر کنیم دکوراسیون و طراحی صحنه در روایت یک داستان نقش چندانی ندارد اما فرهادی کاملا با این اصل مخالف است. در فیلم‌های فرهادی طراحی صحنه حکم راوی دوم داستان را دارد که با زبان بی زبانی سعی میکند به ما ماجرایی که رخ داده یا قرار است رخ بدهد را روایت کند. در فیلم چهارشنبه سوری، شما شاهد زندگی مشوش یه زن و شوهر هستید که این مشوش بودن با خانهی شلوغ و بی‌نظم آنها کاملا قابل اثبات است. خانه و زندگی مشترک مرتضی و مژده زیر باری از شک‌ها و اختلافات گم شده است و هر کسی در اولین نگاه متوجه اختلاف این زوج می‌شود.
این ویژگی تنها مختص فیلم چهارشنبه سوری اصغر فرهادی نیست. در فیلم فروشنده و جدایی نادر از سیمین نیز بارها طراح صحنه سعی میکند روند پیش رفتن داستان را برای مخاطب روایت کند و این مخاطب است که با دقت و تیزبینی خود تمام وقایع را پیشبینی میکند.
مطلب پیشنهادی: طراحی صحنه فیلم «زیر سقف دودی»؛ تفاوت‌های دکوراسیونی دو زن متفاوت
شاید در فیلم‌های سینمای هالیوود و سایر کشور‌های دیگر توجه معنایی کمتری به حمام شود اما این توجه در سینمای ایران قابل انکار نیست. در سینمای ایران حمام جزء خصوصی ترین لوکیشن‌های یک خانه است که شخصیت‌های داستان هر کدام میتوانند در آن به تنهایی خود پناه ببرند و احساسات خود را تخلیه کنند. در فیلم فروشنده این مکان جنبه‌ای بسیار مهم پیدا میکند. رعنا و عماد در ابتدا وقتی به بازدید از خانه بابک می‌روند، رعنا با بی رضایتی کاملا مشهودی به حمام نگاه میکند و احساس عدم امنیت و رضایت در چشمانش نمایان می‌شود. در ادامه اتفاق اصلی فیلم در همین حمام رخ میدهد. فیلم فروشنده داستانی از یک تجاوز است و چه مکانی بهتر از حمام که خصوصی ترین مکان یک خانه است میتواند محل رخ دادن این اتفاق باشد؟! درست است که اتفاقی که آن روز برای رعنا افتاد کاملا روشن نیست اما به هرحال چه اهمیتی دارد وقتی حریم خصوصی او کاملا زیر سوال رفته و مورد تجاوز قرار گرفته است.
در فیلم چهارشنبه سوری نیز حمام خانه نقشی مهم و کلیدی را ایفا میکند. مکانی ساکت برای کاراکتر مژده (با بازی هدیه تهرانی)، که می‌توانست تمام غصه‌هایش را در آن خالی کند. سکانس گریه مژده در حمام را شاید بتوانیم یکی از زیباترین سکانس‌های این فیلم بدانیم که تا مدت‌ها در خاطر می‌ماند و اهمیت لوکیشن حمام را به ما گوشزد میکند.
به یادماندنی‌ترین سکانس جدایی نادر از سیمین کدام سکانس است؟ از نظر بسیاری از منتقدین سراسر جهان، سکانس در حمام بودن نادر (با بازی پیمان معادی) و پدرش، یکی از ماندگارترین سکانس‌های تاریخ سینماست. سکانسی که نادر با تمام محبتی که دارد پدر ناتوانش را می‌شوید. باز هم حمام و باز هم سکانسی مهم در این لوکیشن!
مطلب پیشنهادی: طراحی صحنه فیلم «بمب، یک عاشقانه»؛ خیابان‌ها و خانه‌هایی جنگ زده
در آغاز فیلم‌های فرهادی ما با ویرانی‌های مختلفی رو به رو هستیم که خبر از ویرانی‌هایی در بطن داستان می‌دهند. در پایان داستان این خرابی‌ها بالاخره تعمیر یا رفع می‌شوند اما ویرانی‌هایی که در بطن داستان رخ داده‌اند ویرانی‌های جبران ناپذیری هستند. ترک‌های دیوار خانه رعنا و عماد در فروشنده که خبر از ترک‌هایی در زندگی آنها می‌داد، به‌هم ریختگی خانهی مرتضی و مژده در چهارشنبه سوری، ویرانی‌های ویلا در ابتدای فیلم درباره الی و اثاثیه‌ای که از خانه خارج می‌شوند در جدایی نادر از سیمین همه و همه ویرانی‌های مهمی هستند که فرهادی با دقت و ظرافت تمام آنها را به تصویر کشیده و در جای درست و مناسب از آنها استفاده کرده است.
نگاه فمینیستی در اکثر فیلم‌های فرهادی کاملا مشهود است و میتوانیم بگوییم در اکثر فیلم‌های او قهرمان یک زن است. در ایران و سینمای ایرانی آشپزخانه محل حکمرانی زن یا مادر خانواده است که کاملا در دخل و تصرف اوست. در فیلم‌های فرهادی نیز معمولا در سکانس‌های بسیاری ما شاهد اجتماع شخصیت‌های فیلم در محل فرمان‌روایی زن‌ها یا شخصیت اصلی داستان هستیم. در جدایی نادر از سیمین، سیمین تمام حرف‌های خصوصی اش را در آشپزخانه به نادر میزند و راز‌ها نیز در آشپزخانه برملا می‌شوند. در چهرشنبه سوری، کاراکتر مژده زمانی از مطلع بودن زن همسایه از ساعت بلیطشان آگاه می‌شود که در آشپزخانه است و در فیلم درباره الی، کاراکتر سپیده (با بازی گلشیفته فراهانی)، رازهای مهم داستان را در آشپزخانه برملا میکند. فرهادی با کشاندن داستان به آشپزخانه سعی میکند توجه بیشتری به زن در فیلم‌هایش داشته باشد یا حتی با محور کردن این مکان در یک خانه نقش یک زن را بزرگ تر از چیزی که هست نشان دهند.
مطالب زیر نیز برایتان مفید خواهد بود: