اکباتان تنها یک محله نیست. بلکه، همچون شهری کوچک در دل شهر بزرگی چون پایتخت، تهران، خفته و گل سرسبد شهرک‌سازی خاورمیانه است. اکباتان محله‌ای با ساختار منحصربه‌فرد است که از شرق مشرف به شهرک آپادانا، از شمال مشرف به اتوبان تهران کرج، از غرب به نمایشگاه صنایع هواپیمایی و از جنوب به بزرگراه شهید لشکری پیوند می‌خورد.
این محله مشهور و مدرن هنر تفکر و ایده رحمان گلزار شبستری بوده است و در وسعتی به ابعاد 5.94 کیلومتر مربع ساخته شده است که به لحاظ ابعاد شبیه به قرار دادن 720 ورزشگاه آزادی در این زمین است. مجموعه فازهای این بنا به صورت خانه‌های یک خوابه، دو خوابه، سه خوابه و چهار خوابه طراحی شده است که در کل 15675 خانه مسکونی دارد.
نام اکباتان از نام کهن شهر همدان، هگمتانه مشتق شده است و به معنای «جای گردهمایی» است. درست مثل کاربرد این شهرک با بناهای خاکستری رنگ خود که حدود 44،981 نفر را در خود جای داده است و علاوه بر ظاهر زیبا و متفاوتی که دارد، به دلیل گرافیتی‌های آن معروف است.
ساخت شهرک اکباتان از سال 1345 شروع شد. این شهرک با ایده رحمان گلزار شبستری فارغ‌التحصیل پردیس هنرهای زیبای دانشگاه تهران بنا شد. داستان ساخت این بنا نیز در جای خود زیبا و شنیدنی است. رحمان گلزار شبستری خانه دست ساخت خود در خیابان آبان را به قیمت یک میلیون تومان با دریافت 800 هزارتومان نقد و مابقی به صورت زمینی 100 هزار مترمربع در مکان کنونی شهرک اکباتان فروخت.
او با دیدن وسعت زمین تصمیم به ساخت شهرکی به وسعت اکباتان را گرفت. اما، برای اینکه ایده خود را عملی کند، باید 450 هزار متر دیگر از زمین‌های اطراف را نیز خریداری می‌کرد تا بتواند بنای مد نظرش را بسازد. زمین‌های مجاور در آن زمان متعلق به رجالی قاجاری به نام نظام‌السلطنه مافی بود. او که در پاریس زندگی می‌کرد، پیشکاری داشت که مدیریت اموال و دارایی‌هایش در ایران را برعهده داشت.
بیشتر بدانید: خلاقیتی دیگر از معماران ایرانی برای کنترل شن! + ویدئو
شرط خرید زمین از نظام‌السلطنه مافی، ملاقات حضوری در فرانسه با او بود. با ورود به فرانسه و دیدن خانه و محله زندگی او، Avenue Foch ایده ساخت و طرح اولیه شهرک اکباتان در ذهن گلزار شبستری کلید خورد. او هزینه خرید باقی زمین به مبلغ 5 میلیون تومان را از یکی از دوستانش به نام آقای مس فروش به عنوان مشارکت در ساخت دریافت کرد و بعد از بازگشت از فرانسه با 550 هزار متر زمین شروع به ساخت شهرک اکباتان کرد.
او برای تامین بخش مالی پروژه به دلیل محبوب بودن بین بازاری‌های زمان تصمیم گرفت که از تجار کمک بگیرید. دلیل محبوبیت او در بین تجار، ساخت مسجد و مدرسه رایگان بود. به علاوه دوستش آقای مس فروش او را برای اجرای پروژه‌های بازاریان معرفی می‌کرد و از این طریق براعتبار آقای شبستری افزوده بود. با پیش فروش واحدها کم کم کار به جلو پیش رفت و اکباتان از یک طرح اولیه به واقعیت پیوست.
برخلاف تصور برخی از افراد، شهرک اکباتان کپی نبوده و نیست. ایده ساخت آن با الهام از کوچه‌ای در فرانسه شروع شد. اما، آنچه در طراحی و معماری آن به کار گرفته شده است، اکباتان امروز را پدید آورده و طرحی کاملا خلاقانه بوده است. این بنا طوری ساخته شده است که فضای خالی در زیر برج‌ها وجود داشته باشد تا بتواند هوا را ردوبدل کند و منجر به حبث شدن هوا در یک طرف شهر تهران و آلودگی مجموعه نشود. طرح خیابانی Avenue Foch فرانسه در تصویر زیر نشان می‌دهد که آقای شبستری چطور از یک ایده چنین بنایی را با خلاقیت تمام تصویر کشیده است.
این بنا به لحاظ مقاومت و دوام حتی در برابر زمین لرزه تا 9 ریشتر نیز مقاوم است. فضای سبز، نورگیری سازه، سیستم شوتینگ زباله، رایزرهای اختصاصی، پله فرار همگی از ملحقات این مجموعه بزرگ است که ساخت آن با وقوع انقلاب 57 نیمه کاره رها شد و ایده‌های بسیاری همچون ساخت دریاچه مصنوعی در آن اجرا نشد.
به لحاظ ساختار نیز باید گفت که مصالح به کار رفته در شهرک اکباتان به ویژه آهن آلات آن از خارج از ایران وارد شده است. این پروژه در زمان خود بزرگترین پروژه‌ای بوده که ساخته شده است و دوام آن تا سیصد سال تخمین زده شده است.
بیشتر بدانید: ترند دکوراسیون از دهه شصت تا الان، از نوستالژی تا دنیای مدرن امروز
پنجره‌های به کار رفته در آن در آن زمان به صورت دوجداره بودند تا بتواند به دلیل نزدیکی به فرودگاه نویزها را از بین ببرد و ساکنین را اذیت نکند. آسانسورهای به کار رفته در این مجموعه نیز متعلق به شرکت امریکایی اوتیس بوده است.
بعد از گذشت دهه‌ها از طرح اولیه ساخت مجموعه اکباتان، ساخت بخش‌های رفاهی، فرهنگی همچون مگامال در آن جان دوباره گرفت. دو مجموعه ورزشی ورزشگاه راه آهن و ورزشگاه دستگردی در این مجموعه ساخته شده‌اند. این شهرک بزرگ و خوش ساخت، در فازهای مختلفی چون فاز1، فاز2 و فاز 3 ساخته و فروخته شد.
این سازه بتنی خاکستری رنگ غول‌آسا کیفیت ساخت بسیار بالایی دارد و با توجه به قدمتی که دارد، در آن از بهترین متریال استفاده شده است و یکی از نوین‌ترین ساختارها را نسبت به بناهای دهه 50 در ایران دارد. این ویژگی وجود اسکلت بتنی این بنا است که در آن زمان به ندرت در بنایی به کار می‌رفت.
محاسبات دقیق و در نظر گرفتن احتمال زلزله، آتش سوزی و حفاظت از محیط زیست از رازهای زیبا و فکر شده در این بنا است. وجود شوتینگ زباله، فضای کافی برای پارکینگ و متراژ وسیع واحدها در ابعاد مختلف همگی از شاخص‌هایی هستند که نشان می‌دهند این سازه نسبت به زمان خود جلوتر حرکت کرده است و حتی نسبت به بناهای امروزی نیز هنوز حرفی برای گفتن دارد.
باید گفت که معمار آن شاهکاری را خلق کرده است که آسایش ساکنین را به برج سازی‌های شلوغ و حجیم ترجیح داده است و به نحو احسنت برای ساکنین آن احترام قائل بوده است. اثبات این احترام بر اساس شاخصی چون گسترش فضا نسبت به جمعیت آن است. برای درک بهتر ابعاد فضا، تصور کنید که 720 ورزشگاه آزادی را درون زمین اکباتان گنجانده‌اند. اما، جمعیت ساکن تنها به اندازه گنجایش یک ورزشگاه آزادی است! این به معنی فضا سازی درست برای اهالی و به دنبال سودجویی نبودن است.
بیشتر بدانید: معروف ترین معماران ایرانی را بشناسید + آثار مشهورشان
این شهرک به همه لحاظ غنی است. به همین جهت، به عنوان یک شهر کوچک در دل شهری بزرگ نیز می‌توان از آن یاد کرد. بیش از 50 مجموعه ورزشی در این شهرک وجود دارد که سعی می‌کنیم مهم‌ترین آن‌ها را نام ببریم. از امکانات رفاهی فرهنگی این بنا می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.
فازهای مختلف اکباتان شامل فاز1، فاز2 و فاز 3 است که هر کدام ویژگی‌های خاص خود را دارند. فاز یک و دو به لحاظ قدمت، زودتر از فاز 3 ساخته شده است و جدیدتر بودن فاز 3 ممکن است برای برخی از افراد مطلوب باشد.
فاز 1: در فاز یک بخش‌ها و مراکز آموزشی مانند مدارس واقع شده است و در واقع به لحاظ ساختار قدیمی‌تر از فاز 3 بوده که بعد از انقلاب ساخته شده است. این فاز شامل 10 بلوک است که به دو بخش شمالی و جنوبی تقسیم می‌شود. در این میان 4 بلوک از مجموع ده بلوک در بخش شمالی و در شمال ورزشگاه واقع شده است و 6 بلوک آن در بخش جنوبی بوده که به بلوک پایین نیز مشهور است. هفت بازارچه در بخش جنوبی و چهار بازارچه در بخش شمالی فاز یک واقع شده است.
فاز2: این فاز که پرجمعیت‌ترین فاز شهرک اکباتان محسوب می‌شود، شامل 13 بلوک است. طراحی داخلی خانه‌های فاز 2، دوبلکس هستند که ویو بسیار زیبا و جذابی دارد و دست شما را برای تزیین و دکوراسیون داخلی جذاب باز می‌گذارد. در بین بلوک‌های فاز 2، بلوک شماره 5 تنها بلوکی است که مجهز به سونا و جکوزی است. این فاز شامل 3 بازارچه و 5 مدرسه است و خانه‌ها از تور شرقی غربی استفاده مفید می‌کنند. فاز 2 بزرگترین فاز این مجموعه است که در ضلع غربی این شهرک واقع شده است و مشرف به صنایع هوایی است.
فاز3: این فاز که بعد از انقلاب ساخته شده است، جدیدتر از فاز یک و دو است و نسبت به دو فاز دیگر به لحاظ ابعاد کوچکتر است. در این فاز دو مدرسه شهید اشرفی اصفهانی و حضرت معصومه در این بخش واقع شده است و دارای یک مجتمع تجاری با 40 فروشگاه است.
اکباتان، شهری در دل ابر شهر تهران است که از لحظه شروع تا به امروز سرنوشت بسیار متغییر داشته است. اما، در پس شیرینی‌ها و تلخی‌ها، روزهایی از همکاری، همیاری و شکست را نیز به خود دیده است. این بنا که کیفیت بسیار بالایی دارد، یکی از بزرگترین شهرک‌ها در خاورمیانه محسوب می‌شود که نسبت به زمان خود به لحاظ معماری، طراحی داخلی، فضاسازی، امکانات و مانند آن پیشی گرفته بوده است. این بنا که دوام آن حدود 300 سال تخمین زده شده است، در بزرگراه تهران-کرج هر روزه چشم رهگذان را می‌نوازد.